هم اندیشی ادبیات فارسی دبیرستان دکتر حسابی( رضا رشیدی)
تبادل نظر در مورد درس ادبیات پارسی دبیرستانهم اندیشی ادبیات فارسی دبیرستان دکتر حسابی( رضا رشیدی)
تبادل نظر در مورد درس ادبیات پارسی دبیرستانشرح ابیات زبان وادبیات فارسی سال چهارم کل کتاب
درس اول (نی نامه)
1- گوش کن که نی ( مولانا )چگونه حکایت می کند و از جدایی خود از عالم معنا گلایه و شکایت دارد.
2- از آن زمان که مرا از عالم معنا جدا کرده اند همه ی هستی از فریاد من ناله سر داده اند .
3- برای بیان در اشتیاق ، شنونده ای می خواهم که دوری از حق را ادراک کرده و دلش از درد و داغ فراق سوخته باشد .
4- هر کس که از وطن اصلی خود ( بازگشت به سوی خدا ) دور شده باشد، دوباره خواهان بازگشت به آن جاست .
5- من ناله ی عشق به حق را برای همه سر دادم و سالکان ( رهروان راه حق ) و غیر سالکان ( دور افتادگان از حق) همنشین شدم
6- هر کسی در حدّ فهم خود با من همراه و یار شد اما حقیقت حال مرا در نیافت .
7- اَسرار من در ناله های من نهفته است اما چشم و گوش ظاهری نمی تواند راز و حقیقت این ناله را دریابد . ( تنها با چشم و گوش دل میتوان آن را ادراک کرد .)
8- گرچه جان، تن را ادراک می کند و تن از جان آگاهی دارد و هیچ یک از دیگری پوشیده نیست اما توانایی دیدن جان به هیچ چشمی داده نشده است .
9- این صدای نی برخاسته از آتش عشق ، یاد هوا نیست . کسی که این آتش عشق ندارد الهی نیست و نابود شود.
10- این اثر عشق است که نی را به نوا آوردها ست و این شور عشق است که باعث جوشش می شود ( همه چیز از عشق به وجود آمده است . )
11- نغمه های نی همدم هر عاشق هجران دیده است و راز او را فاش می کند و برای کسی که جویای معرفت است پرده ها را از مقابل چشم رو برمی دارد تا معشوق حقیقی را ببیند .
12- نی هم زهر است و هم پاد زهر . در عین درد آفرینی ، درمان بخش نیز هست وکسی چون نی ، دمساز و همدم واقعی برای عاشق هجران دیده نخواهد بود . ( به ظرفیت وجودی افراد بستگی دارد ) .
13- نی، داستان راه خونین عشق را بیان می کند و از قصه ی عشق عاشقانی چون مجنون که سراسر درد و رنج است سخن به میان می آورد .
14- حقیقت عشق را کسی جز عاشق درک نمی کند زیرا تنها عاشق محرم است . همان طور که گوش برای ادراک سخنان زبان ، ابزاری مناسب است .
15- عمر ما در غم و اندوه عشق سپری شد و روزهای ما با سوز و گدازهای عاشقانه همراه بود .
16- اگر روزها سپری شد مهم نیست ، ای کسی که در پاکی نظیر نداری ، تو برای ما بمان .( الطاف تو متوجه ما باشد ) که چون تو پاک ومقدس نیست .
17- تنها ماهی دریای حق ( عاشق ) است که از غوطه خوردن در آب عشق و معرفت سیر نمی شود . هر کس از عشق بی بهره باشد ، ملول و خسته می شود .
18- آن که راه عشق نسپرده ، از حال عارف و اصل بی خبر است ، پس باید سخن را کوتاه کرد و به پایان رساند .
درس دوم
مناجات
1- خداوند! فقط تو را ستایش می کنم چون پاک و پروردگار هستی و تنها آن راهی را می روم که تو آن را به من نشان بدهی. ( آن راهی را خواهم رفت که تو راهنمایم هستی )
2- فقط به درگاه تو روی می آورم و تنها در پی فضل و بخشش تو هستم . فقط تو را به یگانگی می ستایم چرا که شایسته ی یگانگی هستی .
3- خداوندا تو دانا، بزرگ ، بخشنده ومهربان هستی . تو عامل بخشش و شایسته ی ستایش هستی
4- خداوند! نمی توان تو را توصیف کرد چون در فهم وادراک ما نمی گنجد ونمی توان کسی را به تو مانند کرد چرا که تو از خیال و تصور ما بیرون هستی .
5- خداوندا ! تو بسیار عزیز، بزرگ ، دانا ، اطمینان بخش ، نور، شادی،بخشنده و پاداش دهنده هستی ( همه ی این ویژگی ها به کمال در تو وجود دارد )
6- خداوندا ! تو به همه ی امور پنهان آگاهی داری و همه ی هیب ها را می پوشانی و همه ی کم و زیاد شدنها به دست توست .
7- خداوندا ! سنایی با تمام وجود تو را به یگانگی می ستاید امید است (شاید) که برای او از آتش دوزخ رهایی باشد.
حُسن وهستی
1- وقتی که در روز ازل زیبایی تو به من توجه کرد . (عنایت تو شامل حال من شد ) جمال خود را به من نشان داده و مرا عاشق و دلباخته ی خود ساخت .
2- من به ناز و آرامش در عالم نسیتی خوابیدم بودم وز یبایی تو باعث شد که من خلق بشوم وبه عالم هستی بیایم .
درس چهارم
کاوه ی دادخواه
1- هنگامی که جمشید خودبینی و ناسپاسی با خداوند را شروع کرد ، سرانجام شکست خورد و حکومتش سرنگون شد .
2- چه خوش گفت آن سخنگوی بزرگ و هوشمند که وقتی پادشاه شدی در بندگی و اطلاعت از خدا کوشا باش .
3- هر کس که به خدا کفر بورزد و ناسپاسی کند از هر طرف ترس وهراس وجود او را فرا می گیرد .
4- روزگار جمشید نا به سامان شد ( بدبخت شد ) و شکوه و فروغ ایزدی از وجود او دور شد .
5- راه و رسم خردمندان از میان رفت و انسان های بدکار بر جامعه مسلط شدند و شهرت یافتند .
6- دانش و فضیلت بی ارزش شد و جادوگری و نیرنگ رونق یافت . صداقت از میان رفت و تجاوز به حقوق مردم علنی شد .
7- بدکاران دست به کارهای زشت زدند و از نیکی و راستی مخفیانه سخن می گفتند .
8- ضحاک جز بدآموزی و کشتن انسان ها و غارتگری و سوزاندن خانه و زندگی مردم چیز دیگری نمی دانست .
9- همان لحظه ناگهان از درگاه ضحاک خروش و فریاد کاوه بلند شد .
10- کاوه ستم دیده را نزد ضحاک فرا خواندند و او را در کنار بزرگان دربار نشاندند.
11- ضحاک ، خشمگینانه نام کسی را که به کاوه ظلم کرده بود ، از او پرسید .
12- کاوه فریاد اعتراض سرداد و با عصبانیت و تضرع گفت : از شاه ستم دیده ام . ای پادشاه ، من کاوه ی دادخواه هستم .
13- من مرد آهنگر بی آزاری هستم که از طرف شاه من ظلم می شود .
14- اگر تو پادشاه هستی و یا همچون اژدها ، باید در مورد شکایت من داوری و قضاوت شود .
15- اگر تو پادشاه همه ی جهان هستی پس چرا این همه رنج و سختی نصیب ما شده است .
16- لازم است برای این اقدام المانه ( کشته شدن فرزندانم ) به من حساب پس بدهی تا مردم جهان شگفت زده شوند .
17- شاید در این حساب پس دادن تو مشخص شود که چگونه نوبت به فرزندان من رسیده است .
18- چرا باید در میان هر انجمن و گروهی مغز فرزندان من خوراک مارهای تو شود .
19- وقتی کاوه در دربار ضحاک این استشهاد نامه را خواند ، فوراً رو به سوی بزرگان آن کشور کرد .... .
20- فریاد برآورد : ای کسانی که همدستان ضحاک دیو صفت هستید و از خداوند جهان هیچ ترسی در دل ندارید ...
21- شما با این کارتان ( پذیرفتن سخن ضحاک ) گناه کار هستید و جایگاهتان جهنم است .
22- من این استشهادیه نامه را تأیید و امضا نمی کنم و هرگز از پادشاه نمی هراسم
23- کاوه فریاد زدو در حالی که از شدت خشم می لرزید از جای خود بلند شد و استشهادیه نامه را پاره کرد و زیرپا انداخت .
24- فرزند عزیز و گرامی مایه ی او همراهش بود ، از بارگاه پادشاه فریادکنان به بیرون ( خیابان ) رفت .
25- وقتی که کاوه از دربار پادشاه بیرون آمد مردم بازار دور او جمع شدند .
26- کاوه خروش و فریاد سرداد و همه ی مردم جهان را به سوی عدالت و دادخواهی فراخواند .
27- آن چرمی را که آهنگران به هنگام ضربه ی پتک برپای خود می پوشانند ...
28- کاوه آن چرم را بر سر نیزه گذاشت و همان زمان مردم پیرامون او جمع شدند وشورش و غوغایی برپا شد .
29- کاوه با فریاد و خروش در حالی که نیزه در دست داشت ، فریاد می زد که ای بزرگان خداپرست ...
30- کسی که علاقه ی فریدون را در دل دارد ، از اطاعت و اسارت ضحاک خارج شود .
31- حرکت کنید ( قیام کنید ) و علیه ضحاک بشورید که این پادشاه (ضحاک ) شیطان است و قلباً دشمن خداوند است .
32- با آن چرم کم ارزطش (درفش کاویانی ) دوست از دشمن شناخته شد .
33- آن مرد پهلوان ( کاوه ) پیشاپیش مردم به راه افتاد و سپاه بزرگی با او همراه شدند .
34- کاوه جایگاه فریدون را می دانست راه خود را پیش گرفت و مستقیم به سوی فریدون رفت .
35- در همه جای شهر مردم حضور داشتند و همچنین افرادی که جنگجو بودند .
36- مردم از بالای دیوارها و بام ها خشت و سنگ پرتاب مر کیدند و در کوچه ها نیز خنجر و تیر می انداختند ...
37- بارش خشت و سنگ و تیغ و تیرمثل بارش تند باران آن چنان زیاد بود که جای سوزن انداختن نبود . ( گستردگی و به کارگیری ابزارهای نبرد و ازدحام و شدت شورش مردم مورد نظر است ).
38- تمام جوانان شهر همانند پیرانی که در جنگ ماهر و کارآزموده بودند ...
39- به لشکر فریدون پیوستند و از حیله و نیرنگ ضحاک رها شدند .
درس پنجم
گذر سیاوش از آتش
1- روحانی مشاور دربار به کیکاوس چنین گفت که درد تو ( موضوع سیاوش و سودابه ) پنهان نمی ماند .
2- اگر می خواهی حقیقت آشکار شود باید به آزمایش و امتحان ( سیاوش یا سودابه ) بپردازی.
3- هر چند فرزند ( سیاوش ) عزیز است اما بدگمانی نسبت به او دل شاه را آزرده خواهد کرد .
4- از طرف دیگر شاه نسبت به سودابه نگرانی خاطر داشت .
5- اکنون که سخن های مختلف در این مورد گفته شد باید یکی از این دو ( سیاوش یا سودابه ) از آتش بگذرد .
6- راه و رسم روزگار چنین است که هرگز به بی گناهان آسیبی نمی رسد .
7- کیکاوس سودابه را نزد خود فرا خواند و او را با سیاوش رو به رو کرد .
8- سرانجام کیکاوس گفت دل و جانم از دست شما دو نفر آرامش نمی یابد . ( به هر دوی شما مشکوک هستم )
9- مگر این که آتش سوزنده گناهکار را مشخص کند و فوراً او را رسوا نماید .
10- سودابه این گونه پاسخ داد که من در سخنان خود راستگو هستم .
11- سودابه گفت : باید سیاوش را اصلاح و تنبیه کرد زیرا او کار زشت انجام داد و به دنبال فساد گشته است .
12- کیکاوس به سیاوش گفت رای و نظر تو در این باره چیست ؟
13- سیاوش این گونه پاسخ داد که ای پادشاه ، در مقابل این تهمت ، آتش جهنم برای من ناچیز و کوچک است .
14- سیاوش گفت اگر قرار بر عبور از میان کوهی از آتش باشد ، برای من آسان است .
15- کیکاوس به خاطر فرزند و همسر نیک نژاد مضطرب و نگران شد.
16- کیکاوس با خود گفت اگر یکی از این دونفر ( زن و فرزندم ) بدکار و گنهکار باشند بعد از این کسی مرا پاداه نمی خواند.
17- وقتی فرزند و زن که در حکم خون و مغز من هستند چنین کنند ، دیگر برای کسی چیزی عجیب تر از این خواهد بود ؟ ( اظهار تأسف کاووس از بر باد رفتن حیثیت )
18- بهتر است که از این کار زشت دوری کنم و برای رفع مشکلم ، چاره ای اساسی بیندیشم .
19- آن فرمانده خوش گفتار چه خوب گفت که با شک و دودلی فرمانروایی نکن .
20- کیکاوس به وزیر فرمان داد که شتربان صد کاروان شتر از دشت بیاورد .
21- شتران برای آوردن هیزم حرکت کردند و تمام مردم ایران برای تماشا رفتند .
22- به دستور کیکاوس ساربان با صد کاروان شتر سرخ موی هیزم آورد .
23- در دشت به اندازه دو کوه هیزم قرار دادند و مردم زیادی دسته جمعی به تماشا می رفتند .
24- فضای خالی بین دو کوه هیزم به اندازه ی بود که چهار نفر سوار به سختی می توانستند از آن عبور کنند .
25- در آن زمان ( زمان کیکاوس ) را ه و رسم شاهان در تشخیص خطاکار از درستکار این گونه بود .
26- پس از آن شاه به روحانی دربار دستور داد که نفت سیاه بر روی چوب ها بریزند.
27- دویست مرد آتش افروز آمدند و به هیزم ها آتش زدند و در آن می دمیدند و از زیادی دود انگار که روز به شب تاریک تبدیل شد .
28- با اولین دمیدم در هیزم ها ، همه جا از دود سیاه شد و خیلی زود آتش شعله کشید .
29- با شعله ور شدن آتش ، زمین از آسمان روشن تر ودرخشان تر شد ، مردم فریاد وهیاهو می کردند و آتش شعله می کشید .
30- همه ی مردم متاثر و غمگین شدند و بر چهره ی خندان سیاوش گریستند .
31- سیاوش هشیارانه و با لباس های سفید در حالی که لبی خندان و لی پر از امید داشت ، آمد ( آگاه ، تمیز ، خندان ، امیدوار) .
33- سیاوش بر یک اسب سیاه عربی و تندرو سوار شده بود .
34- آن گونه که رسم و شیوه ی کفن پیچیدن است سیاوش به خود کافور زد و آماده ی مرگ شد .
35- وقتی سیاوش به نزد کاووس بازگشت از اسب فرود آمد وبه او تعظیم کرد .
36- چهره ی پدر را شرمگین دید و سخن گفتن او را نسبت به خود نرم و محبت آمیز یافت .
37- سیاوش به پدر گفت غمین مباش چرا که کا ر روزگار چنین بوده است .
38- وجودی پر از شرم و حیا و ارزشمند دارم و اگر واقعاً بی گناه باشم ،( که هستم ) نجات خواهم یافت .
39- اگر چنان که من گنهکارم خداوند جهان آفرین مرا حفظ نمی کند ( در آتش می سوزم )
40- من به خواست و یاری خداوند نیکی دهنده از این کوه آتش ترس و اضطرابی ندارم .
41- از مردم حاضر در دشت فریادی بلند شد و نصیب مردم جهان از این کار غم و اندوه شد .
42- سیاوش اسب را به سرعت به حرکت درآورد وآزرده دل نشد و خود را برای جنگ با آتش ( رفتن به درون آتش ) آماده کرد .
43- آتش از هر طرف شعله می کشید وکسی کلاه خود و اسب او را ندید . ( هیچ اثری از سیاوش نبود )
44- مردم دشت با چشمانی گریان منتظر بودند که سیاوش چه زمانی از آتش بیرون می آید .
45- هنگامی که سیاوش را دیدند ، از این که از آتش بیرون آمد فریاد و خروش مردم بلند شد .
46- اسب و ابتس سیاوش چنان به نظر می رسید که گویی از گلستان عبور کرده است . ( آتش هیچ اثری بر آن ها نگذاشته بود )
47- وقتی لطف و بخشش خداوند در کار باشد ، تأثیر آب و آتش یکسان می شود .
48- هنگامی کهس یاوش از آتش گذشت همه ی مردم حاضر در دشت و شهر فریاد شادی سر دادند .
49- سواران لشکر به هیجان آمدند و همه ی مردم دشت پول و سکه جلوی پایش می ریختند . ( به شکرانه ی سلامتی او )
50- در بین مردم از کوچک و یزرگ شادمانی بسیاری وجود داشت .
51- مردم به همدیگر مژده می دادند که خداوند عادل ، سیاوش بی گناه را مورد عفو و بخشش قرار داد .
52- سودابه از شدت خشم و ناراحتی ، موی سرش را می کند . اشک می رسخت و صورت خود را زخمی مر کید .
53- وقتی که سیاوش بی گناه به نزد پدر رفت ، اثری از دود و آتش و گردو خاک بر بدن نداشت .
54- کیکاووس از اسب پایین آمد و با شپیاده شدن او سپاهیان نیز از اسب پیاده شدند .
55- کیکاووس سیاوش را به گرمی و محکم در آغوش گرفت و از کار زشت خود عذر خواهی کرد .
درس ششم
دریای کرانه ناپدید
1- عشق او مرا گرفتار کرد و تلاش فراوان برای رهایی از عشق او سودمند واقع نشد .
2- عشق همانند دریایی بی پایان است . ای انسان عاقل، در دریای عشق نمی توان شنا کرد (راه عشق با عقل طی نمی شود )
3- اگر می خواهی عشق را به مرحله ی کمال برسانی ، باید ناملایمات و سختی ها ی فراوانی را تحمل کنی.
4- در راه عشق ، زشتی ها ، بدی ها و تلخی ها را باید زیبا وش یرین تصور کرد ( باید ناملایمات را پذیرفت )
5- در راه عشق سرکشی و عصیان کردم ( برای رهایی از کمند عشق تلاش کردم ) ، امام نمی دانستم که هر چه این کمند عشق را بکشم بیشتر اسیر خواهم شد ( کمند تنگ تر و محکم تر خواهد شد )
درس هشتم اکسیر عشق
1- ای معشوق من ! از در وارد شدی و من از شدت شوق از خود بی خود شدم انگار که به جهان دیگر رفتم ( مُردم )
2- منتظر بودم ، تا کسی خبری ازمعشوق به من بدهد . همین که معشوق آمد من بی هوش شدم .
3- با خودگفتم معشوق را ببینم شاید سوز اشتیاق من آرامش یابد ، اما وقتی او را دیدم شور و اشتیاقم بیشتر شد .
4- من همچون شبنمی ناچیز و بی مقدار در مقابل خورشید بودم و به مدد گرمای عشق تو به والاترین مرتبه رسیدم .
5- توانایی رسیدن به معشوق(وصال) برای من ممکن نشد،هر چندکه برای رسیدن به او گاهی به آهستگی وگاهی با شور و اشتیاق رفتم.
6- برای این که بتوانم راه رفتن او را ببینم و سخنانش را بشنوم ، تمام وجودم گوش شد برای شنیدن و چشم شد برای دیدن .
7- من چگونه می توانم به او نگاه نکنم زیرا در اولین نگاه بادیدن اوب ینا شدم .
8- اگر یک روز آسوده و آرام زندگی کرده باشم ، نسبت به تو وفادار نبوده ام
9- معشوق قصد بهدام انداختن مرانداشته است ، من به میل خود اسیر نگاه و شیفته ی او شدم .
10- به من می گویند : ای سعدی ، چه کسی روی سرخ و شاداب تو را زرد و بیمار کرد ؟ می گویم : عشق، وجود بی ارزش مرا ارزشمند کرد .
درس دهم
دولت یار
1- زمان دوری و جدایی از یار به پایان رسید . فالی گرفتم و کارها مساعد و به سامان شد .
2- آن همه تکبر وخودنمایی و خوش گذرانی که خزان ( حکومت امیر پیرحسین ) انجام می داد ، سرانجام باآمدن بهار ( حکومت شیخ ابو اسحاق ) به پایان رسید ( بهار تمام ناز وتکبر پاییز را از بین برد .)
3- خدا را شکر که به نیک بختی و شکوفایی گل و رسیدن بهار ( به قدرت رسیدن ابواسحاق) تکبر و غرور باد سرد زمستانی و شکوه و قدرت خار ( حکومت امیر پیر حسین ) به پایان رسید .
4- به آرزوها که همچون صبح روشن ، در شب تاریک پنهان شده است ، بگویید شاهر شود زیرا کار شب ناامیدی ( حکومت امیر پیرحسین ) به پایان رسیده است .
5- آن همه پریشان حالی و غم و اندوه دوران طولانی ظلم با آمدن یار ودر سایه ی لطف اوبه پایان آمد . ( با آمدن حکومت ابواسحاق روزگار ستم پایان یافت .)
6- با این که دولت تو روی نمود ولی من به دلیل بد عهدی و پیمان شکنی روزگار ، هنوز باور ندارم که قصه ی طولانی غم و اندوه ما به پایان رسیده باشد .
7- ای ساقی ، لطف ومحبت کردی امیدوارم همیشه شاد کام باشی چرا که با چاره اندیشی تو آشفتگی و پریشان حالی ما پایان گرفت . ( آشفتگی های اجتماعی دورا ن حکومت امیرپیرحسین به پایان رسید )
8- اگر چه کسی حافظ را چیزی به حساب نیاورد اما خدا را شکر که آن همه رنج و سختی به پایان آمد . ( بیانگر شکر و شادی عارفانه و ترجمان عاطفی و روحی شاعر )
درس یازدهم
اشارت صبح
1- برق آسمان با تمام درخشندگی اش در مقابل شور و اشتیاق عشق من ، همانند جرقه ای کوچک است وشعله نیز در برابر آتش عشق من همانند طفلی نی سوار ، حقیر و ناتوان است .
2- تمام آرزوهای دوعالم ( رسیدن به قدرت و شکوت دو جهان ) در نظر من به اندازه ی غباری از یک مشت خاک است .
3- گل و لاله به دلیل خمیازه کشیدن ( شکفته شدن ) زخمی ( پرپر) می شوند . خوشی های این جهان جز خماری زودگذر چیز دیگری نیست .
4- ما و من ( وجودهای عاریتی و عارضی ) مانند آیینه دارانی هستند که زیبایی خداوند را نشان می دهند و خود ناپاردارند . پس نباید به آن ها ( حسن های عاریتی ) نازید .
5- صبح ها از پی هم می آیند و می روند و به ما بایاد آوری می کنند که زندگی دنیایی و عمر انسان کوتاه و زوددگذر است .
6- چون ما اسیر دریای تو هستیم ، تصور می کنیم که حقیقت هستی را شناخیتم درحال که هنوز به سواحلی بیشتر نرسیده ایم . ( آگاهی های ما تنک مایه وکم عمق است . )
7- ای انسان ! من و تو نباید از هم غافل باشیم چرا که فرصت و عمر ما کوتاه و زودگذر است .
8- ای بیدل ! فخر و نازش این افراد سست اراده به مال و مقام دنیایی ، ننگ آور است .
مجنون و عیب جو
1- روزی شخص عیب جویی به مجنون گفت که مجنون بهتر و زیباتر از لیلی پیدا کن .
2- اگر چه لیلی در نظر تو زیباست ، اما در هر عضو از اعضای زیبا ی اوعیب و نقصی وجود دارد .
3- مجنون از این سخن عیب جو خشمگین و عصبانی شد و در آن حالت خشم ، با خنده گفت : ...
4- اگر لیلی رااز دید مجنون نگاه کنی ، به جز زیبایی و نیکویی اوچیز دیگری نخواهی دید .
5- تو که به زلف وچهره ی لیلی می نگری و اهر بین هستی ، کیفیت حسن او را درک نخواهی کرد .
6- تو قد و قامت و ظاهرش را می بینی ، در حالی که مجنون جلوه گری و نمایش ناز و کرشمه او را می بیند تو فقط چشم زیبای او را می بینی ، حال آن که مجنون نگاه نافذ و تیرانداز او را می بیند . ( نکوهش ظاهر بینی و توصیه به باطن نگری)
7- تو موی او را می بینی ( به ظاهرش توجه می کنی ) اما مجنون به پیچ و تاب مویش ( عمق زیبایی او ) می نگرد . تو ابروی زیبای او را می بینی اما مجنون به اشاره های ابرویش می نگرد ... ( نکوهش ظاهر بینی و توصیه به عمیق نگری)
8- دل مجنون از خنده ی شیرین لیلی خون شده است ( ناراحت و غصه دار است ) اما تو تنها لب و دندان او را می بینی که چگونه است و از کیفیت خنده ی او آگاه نیستی .
9- آن کسی که تو نام لیلی را بر او گذاشته ای ، آن لیلی ای نیست که ارام و قرار را از من ربوده و مرا عاشق خود ساخته است .
درس دوازدهم
قلب مادر
1- معشوقه به عاشق خود پیغام فرستاد که مادر تو با من جنگ و دعوا می کند .
2- مادر تو هر کجا مرا می بیند از دور اخم می کند و ناراحت و خشمگین می شود .
3- با نگاه خشمگیانانه ی خود تیری بر دل زود رنج من می زند . ( مادرت با نگاهش مرا آزار می دهد )
4- از خانه مرا دور می کند و به بیرون می اندازد ، همانند سنگی که از دهن قلاب سنگ به بیرون پرتاب می شود .
5- تا وقتی که مادر سنگ دل و بی رحم تو زنده است شیرینی زندگی در کام من و تو تلخ خواهد بود .
6- تا زمانی که مادرت را نَکُشی با تو صمیمی و یک رنگ نمی شوم .
7- اگر تو می خواهی به وصالم بررسی باید هم اینک ، بدون ترس و معطلی...
8- بروی و سینه ی کینه توز و بی محبت او را پاره کنی و دلش را از آن سینه ی تنگ و کوچک بیرون بیاوری .
9- دل مادر را درحالی که هنوز گرم و خون آلود است ، برای من می آوری تا غبار کینه و کدورت از قلبم پاک شود .
10- عاشق نادان بی ادب که نه ، بلکه آن بدکار بیآرو و بی حیا ...
11- ... احترام و حرمت مادری را فراموش کرد و مست از شراب و دیوانه از بنگ ( حالت عادی نداشت ) ...
12- رفت و مادرش را به زمین زد و سینه ی او را شکافت و دلش را به دست گرفت . ( دل مادر رادرآورد و او را کَُشت )
13- در حالی که قلب مادر همانند نارنج در دستش بود ، قصد رفتن به منزل معشوقه نمود.
14- اتفاقاً دم در به زمین خورد و ارنج او کمی زخمی شد .
15- دل مادر که هنوز گرم بود و می تپید ، از دست فرزند بی شعورش بر زمین افتاد .
16- وقتی که دوباره از زمین بلند شد ، قصد برداشتن دل مادر کرد .
17- متوجه شد که از آن دل خون آلود این صدا آهسته به گوش می رسد ...
18- آه که دست پسرم زخمی شد . وای که پای پسرم به سنگ خورد .
درس سیزدهم
کیش مهر
1- بارها گفته ام و باز هم می گویم که مذهب و آیین من عشق ورزی به دلبران است .
2- در مذهب وآیین عشق ورزی، پرستش با مستی همراه است و انسان های عاقل از گروه مستان خارج هستند. (بیانگر تقابل عقل و عشق)
3- عاشقان توجهی به شادی و آسایش و لذات جسمانی ندارند .( بیانگر ریاضت عارفانه )
4- در کوی عاشقان میان دل آن ها وخواسته ها و آرزوهایشان موانع و فاصله های زیادی قرار دادند .
5- چه بسیار عاشقانی مثل فرهاد در کوه ها جان سپردند و چه بسیار عارفانی مانند حلاج بر بالای دار رفتند ودر راه عشق جان باختند .
6- جهان چیزی جز عشق و محبت به یار ندارد و اگر هم داشته باشد انبوهی از تصورات و گمان های باطل است .
7- اما جوانمردان و آزادگان هرگز به تعلقات بی ارزش دنیوی توجهی ندارند .
8- عاشقان بزرگ که ازاده هستند وابستگی های دنیا را از جان خود دور ساختند .
9- چه بسیار عاشقانی که در راه عشق در خون خویش غلتیدند و رفتند .
10- هنگام بهار که آسمان قطرات باران را بر سر باغ و گلزار می ریزد ...
11- سبزه ، دشت و صحرا را می پوشاند وگل در گلزارها می روید وشکوفا می شود ...
12- بوته ی گل که در کنار جویبار روییده، چهره ی خود را در آب صاف آرایش می دهد...
13- شاخه ی گل سرخ در آغوش گل نیلوفر قرار می گیرد و شکوفه های انار ( در هنگام فرو ریختن ) با صد گونه جلوه و ناز به رقص در می آیند ...
14- باد بامدادی غنچه را شکوفا می کند و بلبل نغمه ی خوش و دلنشین می خواند ...
15- پس در آن وقت به یاد ابروی خمیده ی زیبا رویان در مجلس عاشقان و عارفان سرمست ، شراب عشق الهی بنوش .
16- با نوشیدن شراب عشق الهی ، اسراسر هستی را دریاب زیرا شراب عشق ، سختی ها را آسان می کند .
17- دنیا جز مکر و افسانه ای بیش نیست و حتی کسانی چون خشایارشاه فریب دنیا را خوردند و گمراه شدند .
18- آگاه باش باش و فریب این دنیا را نخور زیرا در کنار زیبایی ها و لذات این جهان ، سختی ها و رنج های فراوان وجود دارد .
19- پی در پی شراب عشق ومعرفت را بنوش و از مستی آن گرم و پرنشاط باش. ( به این کار مشغول باش )، بگذار عیب جویان خرده بگیرند و تو اعتنایی به آن نداشته باش.
رنج بی حساب
1- ما را با قلبی آزرده و مجروح و سینه ای دردمند در این رنج فراوان ( دوری از معشوق ) رها کنید .
2- عمری در غم دوری از معشوق سپری شد ، من همانند مرغی در درون آتش و ماهی بیرون از آب مانده ام .
3- از این زندگی و رنج های آن ، خوشی ومستی عارفانه نصیبم نشد و پس از طی دوران جوانی ، پیری فرا رسید درحالی که همچنان غرق در بیهودگی و بطالت بودم .
4- ای عزیز من ، در فصل جوانی هوشیار باش و قدر آن را بدان . چون در پیری غیر از خواب و سستی از تو کاری ساخته نیست .
5- این افراد نادان که ادعای هدایت و راهنمایی می کنند در وجودشان جز غرور و خودخواهی چیز دیگری نیست .
6- ما عیب و نقص خود و خوبی ها و زیبایی های دیگران را پنهان نموده ایم همانند پیری که در پشت رنگ کردن پنهان کرده ایم .
7- سکوت کن و نوشته های بیهوده را پاره کن تا کی می خواهی به این بیهوده گویی و سخنان نادرست ادامه بدهی .
درس چهاردهم
رباعی و دو بیتی دیروز
« رباعی از خیام »
1- هر سبزه که در کنار جویباری روییده است انگار که از لب زیبارویی روییده است .
2- مواظب باش که از روی خواری وحقارت ، یا بر سر سبزه نگذاری چرا که آن سبزه از خاک پیکر زیبا رویی روییده است.
» رباعی از مولانا »
1- الهی ، دل انسان بی وفا و بی عشق همیشه پر از غم و ماتم باشد . آن کس که مهر و وفا ندارد الهی نابود شود .
2- ای دل ، دیدی که هیچ کس جز غم از من یادی نکرد ، پس هزار آفرین بر غم باد که این گونه وفادار است .
« دو بیتی از بابا طاهر »
1- کاری نکن که در زندگی دچار مشکل شوی ودنیا با این وسعت و بزرگی برای تو تنگ و غیر قابل تحمل شود .
2- کاری نکن که در روز قیامت وقتی نامه ی اعمالت را می خوانند تو از خواندن آن ، شرمسار و سرافکنده شوی
رباعی و دوبیتی امروز
« مرغ نغمه خوان»
1- هنگام سحر بلبلی بر روی شاخه ی درختی در بوستان چه زیبا می گفت ...
2- هر چه در دل پنهان کرده ای با سردادن سرودی ، ناله ای ، آهی یا فریاد و فغانی بر زبان بیاور و آشکار کن
« گم کرده ی دیرین »
1- ای دل ، بیا از این دنیای خاکی و زندگی مادی رها شویم و راه عالم ملکوت را در پیش گیریم .
2- ای دل ، بیا نشان معشوق ازلی خود 0 خداوند ) رااز شهیدان بپرسیم .
« نشان سرافرازی »
1- شاعر خطاب به شهید می گوید: هیچ کس همچون تو راه جانبازی وایثار را در پیش نگرفت و با زخم روی سینه اش مدال افتخار و سربلندی کسب نکرده است .
2- ای دلاور ! پیش از این ، هیچ کس این گونه عجیب و شگفت انگیز ، مرگ را به شگفت انگیز ، مرگ را به تمسخر نگرفته است .
درس پانزدهم
ذکر حسین بن منصور حلاج
کار او کاری عجب بود و واقعیات غرایب ، که خاص او را بود .
معنی: کار او کاری شگفت انگیز بود و وقایع عجیب و شگفت که فقط مخصوص او بود .
هم در غایب سوز و اشتیاق بود و هم در شدت لهب فراق .
معنی : بسیار آرزومند دیدار معبود بودو سخت در آتش جدایی یار می سوخت .
او را تصانیف بسیار است به الفاضی مشکل در حقایق و اسرار و معارف و معانی.
معنی : او آثار و کتاب های زیادی دارد که با کلمات دشوار نوشته شده و همه ی این آثار، درباره ی حقایق و اسرسر عشق الهی و شناخت معارف و مفاهیم عرفانی است .
صحبتی و فصاحتی و بلاغتی داشت که کس نداشت .
اغلب مشایخ در کار او ابا کردند .
معنی : اغلب مشایخ صوفیه از تایید افعال وآثار حلاج خودداری کردند . ( او را انکار کردند )
او را در تصوف قدمی نیست .
معنی : کنایه از این که او مراحل ومراتب تصوف را طی نکرده و عملاً در تصوف وارد نشده است .
اگر مقبول بود به رد خلق مردود نگردد و اگر مردود بود ، به قبول خلق مقبول نگردد .
معنی : اگر در بارگاه الهی ، مورد قبول واقع شود ، با نپذیرفتن مردم از بارگاه الهی رانده نمی شود واگر در بارگاه خداوندی مورد قبول نباشد تایید و قبول مردم بی اثر است ( اصل برتایید یا رد الهی است )
در زی اهل صلاح وش رع و سنت بود که این سخن از وی پیدا شد .
معنی : سخن « انا الحق » را زمانی گفت که از علمای دینی بود .
اما بعضی مشایخ او را مهجور کردند از جهت مذهب و دین .
معنی : اما بعضی از مشایخ و علما او را به خاطر اعتقادات دینی و مذهبی اش از از خود راندند .
و از آن بود که ناخشنودی مشایخ از سر مستی او ، این بار آورد .
معنی : علت ناخشنودی مشایخ از حلاج و مهجور ساختن وی ، حال سرمستی و سکر عارفانه ی او بود .
با عمر و بن عثمان مکی افتاد .
معنی : با عمرو بن عثمان ملاقات کرد .
جنید او را سکوت و خلوت فرمود و چند گاه در صحبت او صبر کرد .
معنی : جنید به حلاج توصیه کرد که گوشه نشینی وسکوت اختیار کند و با نااهلان سخن نگوید و راز الهی را افشا نسازد و حلاج نیز مدتی در همنشینی با او به بر می برد .
جنید گفت :« زود باشد که سر چوپ پاره سرخ کنی » .
معنی : به زودی به دار آویخته می شود ( کشته می شوی)
حسین گفت : « آن روز که من سر چوب پاره سرخ کنم تو جامعه اهل صورت پوشی».
حلاج به کنایه می گوید:« روزی که من به دار آویخته می شوم تودر لباس عالمان ظاهر بین ومتشرعان خواهی بود . »
جنید در جامعه ی تصوف بود و فتوا نمی نوشت .
معنی: جنید لباس صوفیان بر تن داشت و حکم دینی صادر نمی کرد .
خلیفه فرموده بود که « خط جنید باید ».
معنی: خلیفه دستور داده بود که حکم و فتوای جنید ] برای کشتن او [ لازم است .
قبولی عظیم او را پیدا گشت .
معنی : بسیار مورد توجه و پذیرش مردم قرار گرفت .
و او سخن اهل زمانه را هیچ وزن ننهادی.
معنی : او برای سخنان مردم ( تعریف و تمجید مردم در حق خود ) ارزشی قائل نبود و به آن اعتنا نمی کرد .
عثمان مکی درباب او نامه ها نوشت به خوزستان و احوال او در چشم آن قوم قبیح گردانید و او را نیز از آن جا دل بگرفت .
معنی : عثمان مکی درباره اونامه هایی به مردم خوزستان نوشت و احوال و کردار او را در نظر آن مردم ، زشت نشان داد و او نیز نسبت به مردم آن جا دلگیر و ناراحت شد .
جامه متوصفه بیرون کرد و قبا در پوشید و به صحبت ابنای دنیا مشغول شد .
معنی : او لباس صوفیانه را از تن به در کرد و لباس مردم عادی را پوشید و به همنشینی مردم روزگار مشغول شد .
اما او را از آن تفاوت نبود.
معنی : در حالات او تغییری حاصل نشد .
در نزدیک خاص و عام قبول یافت و از اسرار با خلق سخن م یگفت .
معنی : در نزد همه ی مردم محبوبیت پیدا کرد و از اسرار الهی با مردم سخن می گفت .
یا بابکر، دست برنه که ما قصد کاری عظیم کردیم و سرگشته ی کاری شده ایم ؛ چنان کاری که خود را کشتن در پیش داریم .
معنی : ای ابابکر کمک و همراهی کن ، زیرا کاری بزرگ در پیش دارم و آشفته وحیران کاری شده ام که با انجام چنین کار ، باعث مرگ خودم می شوم.
منکر بی قیاس و مقر بی شمار پدید آمدند .
معنی : مخالفان بی اندازه و موافقان بسیار پیدا شدند .
زبان دراز کردند و سخن او به خلیفه رسانیدند و جمله بر تقل او اتفاق کردند .
معنی: کنایه از این که سخن چینی کردند ( گستاخی کردند ) و در مورد او به خلیفه گزارش دادند و همگی در قتل او هم نظر شدند .
او چشم گرد همه بر می گردانید .
معنی : به همه نگاه می کرد .
معراج مردان سردار است .
معنی : مردان واقعی با رفتن بر بالای دار ( سهادت و جانبازی در راه دوست ) به کمال می رسند .
دست برآورد و روی در قبله مناجات کرد و خواست آنچه خواست .
معنی : دست دعا به سوی خداوند بلند کرد و برای راز و نیاز ، رو به قبله نمود و آنچه که می خواست از خدا طلب کرد .
شما را به من حسن الظنی بیش نیست و ایشان از قوت توحید و صلابت شریعت می جنبند.
معنی : شما فقط نسبت به من گمان نیکو دارید حال آنکه ایشان به خاطر قدرت یکتاپرستی و استواری در دین حرکت می کنند و دست به عملی می زنند .
شبلی موافقت را گِلی انداخت .
مرد آن است که دست صفات که کلاه همت از تارک عرش در می کشد قطع کند .
معنی : حلاج به طنز می گوید :« اگر مردید ( که نیستید ) دست صفات مرا که دور پرواز و بلند همت است ، ببُرید » . ( عقیده ی مرا نمی توانید تغییر دهید ).
بدین پای ، سفر خاک می کردم ، قدمی دیگر دارم که هم اکنون سفر هر دو عالم کند .
معنی : با این پا در دنیا سفر می کردم اما پای دیگری دارم ( پای عشق) که هم اکنون می تواند از خاک تا افلاک را لحظه ای طی کند
در چشم شما سرخ روی باشم .
معنی : کنابه از این که سربلند و سرافراز باشم .
گلگونه ی مردان ، خون ایشان است .
معنی:زینت وسرخ رویی مردان خدا،از خون ایشان است که در راه معشوق ریخته می شود (زینت مردان حق، شهادت در راه خداست )
مست و هشیار
1- محتسب مستی را در راه دید و یقه اش را گرفت . مست گفت : ای دوست،این یقه ی پیراهن است افسار حیوان نیست که می کشی
2- محتسب گفت : توش راب خوردی و مست هستی و به همین خاطر نامتعادل راه می روی . مست گفت : گناه از راه رفتن من نیست بلکه را ه ناهموار است . ( اوضاع جامعه نا به سامان است . )
3- محتسب گفت : « باید تو را به خاطر این جرم ، به نزد قاضی ببرم ». مست گفت : برو فردا صبح بیا چون الان نیمه شب است و قاضی در خواب است .
4- محتسب گفت : « خانه ی حاکم شهر ، نزدیک است بیا تا به آن جا برویم » . مست گفت : از کجا معلوم که حاکم شهر خودش اکنون در میخانه نباشد !
5- محتسب گفت : به نگهبان بگوییم که در مسجد بخواب ، مست گفت : مسجد ، محل خوابیدن و استراحت مردم بدکار وناپاک نیست .
6- محتسب به مست گفت : پولی را پنهانی به من بده وخود رااز کیر گناه نجات بده . مست گفت : مسایل و امور دین با پول و رشوه حل نمی شود . ( دینداری را به پول نمی توان فروخت )
7- محتسب گفت : به عنوان تاوان وجریمه جامه ات را از تنت بیرون می کشم . مست گفت : جامه ی من پوسیده و بسیار کهنه و فرسوده است و به کار نمی آید .
8- محتسب گفت : تو چنان مستی که تعادل نداری وآگاه نیستی که کلاه از سرت افتاده است . مست گفت : بی کلاه بودن ننگ و عار نیست ، مهم این است که در سر عقل باید باشد .
9- محتسب گفت : تو شراب بسیار خوردی و به همین علت چنین مست و از خودبی خود شده ای . مست گفت : ای نادان بیهود گو ، صحبت از کم یا زیاد خوردن شراب نیست ( زیرا شراب هر چه قدر باشد حرام است )
10- محتسب گفت : باید شخص آگاه وهوشیار ، فرد مست را مجازات کند . ( شلاق بزند ) مست گفت : تو یک
نفر هوشیار و بی گناه بیاور تا مرا مجازات کند . من این جا کسی را نمی بینم که
درس هفدهم
گویی بطّ سفید جامه به صابون زده است
1- قمری با پرهای نرم و خاکستری خودآماده ی آوازخوانی است و کبک گویی به سوراخ گوش خود مشک ریخته است .
2- بلبلان ظریف و کوچم شاد هستند و قمری های دوست داشتنی پرهیاهو هستند . گویی در وسط گل لاله ، مشک وجود دارد و دهان زنبور عسل پر از شیرینی است .
3- گل سوسن معطر و خوش بو است ، بوته ی گل نیز ، گل ها و شکوفه ها را بهنمایش می گذارد و زمین در ماه اردیبهشت همانند بهشت اعلا زیبا شده است .
4- شباویز خود را از شاخه درخت آویزان نموده و زاغ سیاه ، گویی که بال و پر خود را به ماه سیاه رنگ غالیه آمیخته است .
5- ابر بهاری با شتاب به حرکت در آمد و از ابر تیره ، قطرات درخشان باران فرو ریخت .
6- باد در وسط گل لاله ، مشک افشانده و قطرات باران را که مثل مرواریدی گرانبهاست در دهان لاله ریخته است .
7- انگار مرغابی سفید رنگ ، پرهایش را با صابون شسته و گویی کبک دری ساق پایش را در جامی از خون فرو برده است .
8- بلبل بر شاخه ی پر طراوت گل سرخ ، به نغمه خوانی مشغول است وهمه ی دشت و صحرا پر از سبزه وگل های رنگارنگ شده است .
9- گل لاله در کنار جویبار خیمه ی بزرگ خود را برافراشته است ( شکوفا شده است ) به گونه ای که خیمه ی سبز و چمن به رنگ سبز و سرا پرده ی گل لاله ، سرخ وآتشین است .
درس هجدهم
دماوندیه
1- ای دماوند! ای که همانند دیو سپید ، اسیری و گرفتار شدی ، ای دماوند که همانند بام جهان برافراشته ای .
2- کلاهخودی از برف بر سر نهاده ای و کمربندی آهنین ( صخره ها و سنگ ها ) بر کمر بسته ای .
3- از آن جهت چهره زیبای خود را در پشت ابر پنهان کرده ای که مردم روی زیبای تو را نبینند .
4- برای آن که از هم نشینی و هم صحبتی با مردم پست وحیوان صقت رها شوی ......
5- با خورشید هم پیمان شده ای و با ستاره ی مشتری ، پیوند و ارتباط برقرار کرده ای.
6- وقتی زمین از ظلم و ستم آسمان 0 روزگار ) این گونه افسرده وخاموش و معلق مانده ، ... .
7- زمین از شدّت خشم مشتی برآسمان کوبید که آن مشت گرده کرده تو هستی ای دماوند
8- تو مشت بزرگ و درشت روزگار هستی که از قرن ها پیش به ارث رسیده ای .
9- ای دماوند ! به سوی آسمان برو و چند ضربه بر آن بکوب .
10- نه نه ، تو مشت روزگار نیستی و من از این سخن خود راضی نیستم .
11- تو قلب سرد و منجمد زمین هستی که از شدت درد و ناراحتی ، ورم کرده ای.
12- برای آن که درد و ورم تو فروکش کند مرهمی از برف بر آن نهادند .
13- ای دماوند ، سکوت نکن و سخن بگو . ناراحت نباش و با خوشحالی بخند .
15- خشم درونی ات را پنهان نکن و از این شاعر دلسوخته پندی بشنو .
16- اگر آتش درونت را پنهان کنی وخشم دلت را بیرون نریزی ، به جان تو سوگند که وجودت را نابود می سازد .
17- آسمان ( روزگار ) شیطان صفت حیله گر ، بند محکمی بر دهان بزرگ و عمیق تو بسته است ( نظام استبدادی ، آزادی بیان را سلب کرده است ).
18- ای دماوند ! من بند دهان تو را باز می کنم و آزادی بیان را برایت فراهم می کنم حتّی اگر مرا بُکشند .
19- من از خشم درونی ام شعله ای سوزان می فرستم تا آن بند دهانت را بسوزاند ( باا شعار آتشین خفقان را نابود می کنم ).
20- من این کار ( گشودن بند از دهان ) را انجام می دهم امیدوارم که در نظر تو خوشایند باشد .
21- تا این که رها شوی و همانند دیو آزاد شده از بند اسارت ، فریاد و خروش سر بدهی .
22- فرهاد مهیب و خشم آگین تو آن چنان لرزه ای برپا کند که از نور و کجور تا نهاوند ( سرتاسر ایران ) را بلرزاند
23- درخشش شعله ی آتشفشان تو از البرز تا الوند ( سراسر ایران ) را روشن سازد . ( درخشش کلام آتشینت روشنگر همگان باشد )
24- ای مادر پیر و گیسو سفید من ! ای دماوند ! این پند فرزند بدبخت خود را بشنو ......
25- این روسری سفیدت را که نشانه ی عجز و ناتوانی است از سرت بردار و بر تخت قدرت و شکوه خود تکیه بزن .
( مفهوم ابیات 24 و 25 به مردم ایران توصیه می کند که سازش با استبداد را رها کنند و خود حکومت را به دست گیرند )
26- مانند اژدهای بزرگ و خطرناک حمله ور شو و همچون شیر خشمگین و قهرآلود فریاد و خروشی برآور.
27- پایه های این بنای ظلم و ریا را ریشه کن ساز و نسل و نژاد این حاکمان ظالم را نابود کن .
28- بنا و اساس حکومت ظالمان را نابود ساز زیرا بنای ظلم را باید از ریشه کند و نابود کرد .
29- حق انسان های خردمند و مظلوم را از این حاکمان پست و نادان بگیر
درس بیست و یکم
سیرت مولانا
در همه ی احوال سبق سلام را می ستود : معنی : همیشه در هر شرایطی پیش دستی در سلام کردن را تحسین می کرد .
از وقت خویش باز آورد : معنی : آرامش او را بر هم زد .
با آن که در صحبت اهل عصر ، در مواردی معدود از کوره در می رفت و مخاطب معاند را درهم می کوفت و شتم می کرد ...
معنی : با آن که در هم نشینی با مردم روزگار در بعضی موارد خشمگین می شد و مخاطبین را که با او دشمنی داشت سرکوب می کرد و فحش و ناسزا می گفت ...
عادت کرده بود که همه چیز را گذران و همه ی احوال عالم را در معرض تبدیل تلقی کند .
معنی : مولانا این گونه عادت کرده بود که همه چیز دنیا را ناپایدار و همه ی اوضاع عالم را در حال تغییر و تحول می دانست .
مردی آن است که آزاد باشی از این جهان ، و خود را غریب دانی .
معنی : در این دنیا به هر چیزی که نگاه بکنی و هر لذتی ( تلخ و شیرین ) را بچشی ، در می یابی که اینها برای تو دائمی و ماندنی نیست و به جهان آخرت می روی .
او در طریق تبتل ،خویشتن را از خود خالی کرده بود و به مرتبه ی فنا رسیده بود .
معنی : او در راه دل بریدن از جهان و مردم و برای رسیدن به حقیقت، وجود خود را فراموش کرد و به مام فنای فی الله رسید . ( به نهایت کمال رسید )
مرغ چون از زمین بالا پرد اگر چه به آسمان نرسد این قدر هست که از زمره ی خلق و اهل بازار متاز باشد .
معنی : پرنده که به سوی آسمان پرواز کند اگر چه به اوج آسمان نرسد ولی حداقل توانسته است که خود را از خطر گرفتاری در دام دوره کرده باشد
مجرد درویشی در نزد او موجب نیل به حق
نمی شد :
درویشی مطلق ، موجب رسیدن به حق نمی شد ( درویش بودن در رسیدن به حق ، کافی نیست )
باری چون با تسلیم به طرقیت ، پای روح از دام تعلق خاک می رهید. پای روح – اضافه ی استعاری/ دام تعلق- اضافه ی تشبیهی
معنی : خلاصه این که با روی آوردن به راه خداشناسی روح او از وابستگی جهان مادی آزاد می شد
مال و مکنت را مانع درویشی نمی دید . معنی : توانگری و ثروت را مانعی برای وارستگی نمی شناخت .
یاران را از این که تکیه بر فتوح و نذور اهل خیر نمایند ، تحذیرشان می نمود و به انها خاظر نشان می ساخت
که هر کس این طریقت نورزد به پولی نیرزد. به پولی نیرزد- کنایه از این که ارزشی ندارد / نورزد، نیرزد – سجع و جناس ناقص
معنی : یاران خود را از دلبستگی به گرفتن هدایای نیکوکاران ، برحذر می داشت و به آن ها تأکید می کرد که هر کس از گرفتن فتوح و نذور خودداری نکند ارزشی نداید
وی دنیا را از ایشان دریغ نمی دارد بلکه ایشان را از دنیا دریغ می دارد .
معنی : مولوی گفت : از این که ایشان از دنیا بهره مند شوند عیبی نیست امام این که اسری دنیا شوند عیب است و آن ها را از وابستگی و اسارت دنیا برحذر می داشت
این تنگ عیشی برای او نوعی ریاضت نفسانی بود ، ناشی از خست و خشک دستی نبود
معنی : این قناعت و بسنده کردن به کمترین میزان لازم ، نوعی تهذیب نفس و صفای باطن بود و ناشی از خسیسی و بخیلی او نبود .
افراط اقویا در تمتع ، حق سایر ناس را ضایع می کرد
.
معنی : زیاده خواهی و اسراف قدرت مندان در بهره مندی از نعمت ها و ثروت ها ، حق مردم دیگر را از بین می برد .
در دنیای عصر ما که پرخوری و شهوت پرستی و تجمل گرایی کمترینه ی مردم برای بیش ترینه ی آن ها جز
گرسنگی و بی نوایی و گژتابی و توسل به خشونت راه دیگری باقی نمی گذارد : در دنیای عصر ما راحت طلبی
اقلیت مردم ، موجب فقر و انحراف و گرسنگی اکثریت آن ها شده است .
او عالم اضداد ودنیای آکل و مأکول را لازمه ی حیات حیوانی م یافت درگیری دائم در تنازع برای بقارا
در سلوک و راه کمال ، انحراف از خط سیر روحانی و امری خلافت شأن انسانی تلقی می کرد :
اگر چه مولوی ، این دنیای تشکیل یافته از عناصر ضد هم ودنیای مادی موجودات خورنده وخورده شونده
را جهت ادامه ی زندگانی جسمانی و مادی این دنیا لازم می داند ، امّا انسان را فراتر از حیوانات می داند و
مبارزه برای زنده ماندن را مانع کمال انسان و خلاف شأن انسان می داند .
همواره طریق سلم و دوستی می سپرد . معنی : همیشه راه دوستی و اشتی را در پیش می گرفت .
اگر چه صحبت را بر خلوت ترجیح می داد ، باز عزلت را از صحبت کسانی که در قید تعلقات باقی مانده بودند ، بهتر می دید .
معنی : هر چند که مولانا هم نشینی با دیگران را رب گوشه نشینی ترجیح می داد ، اما باز گوشه نشینی را بر
هم نشینی با کسانی که در قید و بند تعلقات مادی دنیا بودند برتر میدانست .
بعد از این دانش مندی را بمان ، بینش مندی را پیش گیر
معنی : علوم ظاهری و دانش های دنیایی را رها کن و بصیرت و آگاهی پیشه کن
مشایخ دیگر نیز هر کدام به تقریبی حاضر می شدند . معنی : سایر مشایخ هر کدام به مناسبتی
حضور می یافتند .
تبتل و التزام فقر او را به کمال استغفار رسانیده بود : دل برین از جهان مادی ( زهد ) و پذیرش و عادت به فقر
اختیاری او را به مقام بالای بی نیازی رسانده بود
درس بیست و دوم
بارقه های شعر فارسی
پیام های اخلاقی حکایت های زیر:
سگی پای صحرانشینی گزید :
اجتناب ودوری از رفتار خلاف شأن انسان ( توان کرد با ناکسان بدرگی / ولیکن نیایید زمردم سگی )
یکی روبهی دید بی دست و پای :
برای گذران زندگی باید تلاش کرد و به امید دیگران نماند ( بخور تا توانی به بازوی خویش / که سعیت بود در ترازوی خویش )
شندیم که لقمان سیه فام بود :
نیکی نمودن افراد نیکوکار و توجه به زیدستان ( بخوردم یکی مشت زور آوران / نکردم دگر زور بر لاغران )
یکی قطره باران زابری چکید :
تواضع و فروتنی ، انسان را به مقام بالا می رساند ( تواضع کند هوشمند گزین / زند شاخ پر میوه سر بر زمین )
شبی یاد دارم که چشمم نخفت :
در راه حق باید خالصانه وارد شد و عشق ورزید ( فدایی ندارد ز مقصود چنگ / و گر برسرش تیر بارد و سنگ )
مفهوم حکایت « بازرگان کیش »:
قناعت کردن و فریفته نشدن به مال و ثروت ( گفت چشم تنگ دنیا دوست را / یا قناعت پرکند یا خاک گور )
مفهوم حکایت « شهزاده ی قصیر جثه » :
ارزش افراد به شجاعت و جوانمردی است نه به قیافه ی شاهرس « نه هر که به قامت مهتر ، به قیمت بهتر »
مفهوم حکایت « طوطی و زاغ »:
( کبوتر با کبوتر باز با باز / کند هم جنس با هم جنس پرواز ) و ( پارسا را بس این قدر زندان / که بود هم طویله ی رندان )
افسانه ی عاشقی
1- حکایت می کنند که خطیبی سخنران در مجلس پند و اندرز با مهارت موعظه می کرد وحاضرین ازسخنان وی بهره منداز می شدند .
2- از عشق و عاشقی نکته های ظریفی می گفت و داستان عشق را بازگو می کرد .
3- شخصی که خرش گم شده بود نزد واعظ رفت و او رااز گم کردن خر خود ، آگاه ساخت .
4- واعظ با صدای بلند گفت : امروز چه کسی در این مجلس هست که از عشق بی بهره است
5- کیست که هرگز رنج و سختی عشق را نیده باشد و تا کنون ستم و ظلم زیبارویان ( معشوق ) را نکشیده باشد .
6- مردی ساده لوح که هرگز درد عشق و عاشقی را نچشیده بود ، از جایش برخاست .
7- شخص گفت : ای سخنور ! ای ستایش شده ی روزگار ! آن کس من هستم که از عشق و عاشقی هرگز بهره نبردم.
8- واعظ خطاب به شخصی که خرش را گم کرده بود گفت : اکنون خر تو این جاست پس افسار را بیاورد .
درس بیست و هشتم
می تراود مهتاب
می تراود مهتاب ....
معنی : نور کمی از مهتاب نمایان است و کرم شب تاب می درخشد اما کسی حتی برای لحظه ای از خواب غفلت بیدار نمی شود . غم و اندوه مردم ناآگاه خواب را از چشمان من دور کرده است
نگران با من استاده سحر ...
معنی : سپیده دم همراه با من ، نگران و مضطرب است و صبح از من می خواهد که بانفس روح بخش خود این مردم غفلت زده را آگاه سازم اما من در راه تحقق آرزوها و خواسته های خویش رنج و سختی زیادی را تحمل می کنم .
نازک آرای تن ساق گلی...
معنی : افسوس ! آرزوهای من برای بیداری جامعه که همانند ساقه ی نازک و ظریف گل است و من آن را با تمامی وجودم پرورش دادم و آبیاری کردم ، در برابر چشمانم نابود می شود .
دست ها می سایم ...
معنی : تلاش می کنم تا راهی برای بیداری و آگاهی مردم پیدا کنم بیهوده منتظر هستم تا کسی در را بگوشاید( کسی از خواب غفلت بیدار شود ) در این میان اوضاع آشفته ی مردم همچون در و دیواری بر سرم می ریزد و باعث رنج و عذاب من می شود . ( جامعه خود ، خواهان بیداری نیست از این رو تلاش شاعر بی ثمر است . )
می تراود مهتاب ...
معنی : هنوز نور کم سوی ماه و تابش کرم شبتاب نمایان است . ( کور سوی امیدی هست ) مردی تنها ( شاعر) خسته و رنجور در حالی که در راه بیداری مردم ، ناتوان مانده است بر دم دهکده با کوله باری از آرزوهای تحقق نیافته منتظر کمک و یاری است و با خود این گونه زمزمه م کند : غم و اندوه این مردم غفلت زده ، خواب و آرام را از چشمان اشکبار من گرفته است . ( شاعر از ادامه ی تلاش خسته و ناتوان گشته اما در عسن حال امید خود را برای بیداری مردم از دست نداده است . )
درس بیست و نهم
خوان هشتم
یادم آمد : هان ، ...
معنی : آری به یادم آمد ، داشتم این را می گفتم : آن شب هم سوز و تندی سرمای زمستان شدت داشت . آه ، که چه سرمایی ! تند و استخوان سوز و سرمای وحشتناک . ( بیانگر ظلم و بیداد حاکم بر جامعه )
لیک ، خوشبختانه آخر ...
معنی : اما سرانجام جایی را برای سرپناه پیدا کردم هر چند که بیرون از آن سرپناه ، فضایی تیره و سرد( بی روح ) همانند ترس و هراس بود ولی داخل قهوه خانه (پناهگاه ) چون شرم و حیاء گرم و روشن بود .
همگنان را خون گرمی بود
معنی : همگی نسبت به هم ، صمیمیت و صفا و یکدلی داشتند ، فضای قهوه خانه گرم و روشن و مرد نقال هم سخنانش گرم و گیرا بود . به راستی که مجمع صمیمانه ای بود .
مردنقال ...
معنی : مردنقال که صدایی گرم و دلنشین داشت ، سکوت وخاموشی اش نیز سنگین وگیرا و شخنش همانند داستان و روایت آشنای او ( داستان های شاهنامه ) جذاب بود ، در حالی که راه می رفت سخن می گفت ، ( داستان های شاهنامه را روایت می کرد . )
چوب دستی متتشا مانند ...
معنی : ( مرد نقال ) در حالی که چوب دستی ، شبیه عصا در دست داشت و غرق شور و گرم گفتن بودمیدان کوچک ( قهوه خانه ) را گاهی تند و گاهی آرام طی می کرد . از سوی دیگر همه ی حاضرین به مانند صدف هایی که بر گرد مروارید نشسته باشند ، خاموش و ساکت با تمامی وجود به سخنانش توجه می کردند .
هفت خوان ر زاد سرو مرو ...
معنی : ( مردنقال ) از هفت خوان می گفت : که هفت خوان را آزاد سرو سیستانی و یا به قولی « ماخ سالار» آن مرد گرامی و ارجمند و آن هراتی خوب و پاک دین این گونه روایت کرد ... اما خوان هشتم را اکنون من شاعر برایتان روایت می کنم من که نامم « ماث» ( مهدی اخوان ثالث) شاعر با بهره مندی از وقایع قهوه خانه موضوعی را به نام خوان هشتم برای بیان مطالب ذهن خود می یابد . به عبارت دیگر از این به بعد نقال هخود شاعر است .)
همچنان می رفت ...
معنی: (مرد نقال)همچنان در فضای قهوه خانه قدم می زد و همچنان داستان (مرگ رستم ) رار وایت می کرد . و این گونه می گفت :
قصه است این قصه ...
معنی : شاعر می گوید ، سخن من ، قصه ی درد و رنج مردم است و مبتنی بر واقعیت است شعر نیست که بر تخیل محض استوار باشد . این سخنان من بازگو کننده ( ابزار سنجش ) مهر و دوستی جوانمردان است . اصلاً همچون شعرهای بدون محتوا نیست که فقط ظاهری آراسته داشته باشد . ( شعر من متعهد و لبریز از حقیقت است . )
این گلیم تیره بختی هاست ...
معنی : شاعر شعر خود را گلیم تیره بختی ها ودرد و رنج این جامعه می داند که به خون داغ سهراب ها و سیاوش ها آغشته شده و روکش تابوت پهلوانی چون تختی گردیده است . ( پهلوانی چون سهراب و سیاوش و تختی هر سه ناجوانمردانه کشته شدند . )
اندکی استاد و خامش ماند ...
معنی : مرد نقال توقف کرد و ساکت شد ، پس با صدای خشم آلود و لرزان وآهنگی رجزگونه و دردناک اینگونه گفت : ... .
آه / دیگر اکنون ...
معنی : آه دیگر آن تکیه گاه و امید کشور ایران و شیر مرد میدان چنگ های ترسناک ، فرزند زال ، پهلوان جهان ، آن صاحب و سوار رخش بی همتا و آن کسی که هرگز خنده از لبانش دور نمی شد ، چه در روز صلح که برای مهر و دوستی پیمان بسته و چه در روز جنگ که برای کینه و انتقام سوگند خورد ... .
آری اکنون شیر ایرانشهر ...
معنی : آری ، اکنون رستم این شیر ایرن زمین ، دلاور و پهلوان سیستانی ، مظهر استواری ومردانگی ، فرزند زال ، در ته چاه تاریک و عمیق و پهناوری که در هر طرف بر کف و دیواره هایش نیزه و خنجر کاشته شده بود ، اسیر گشته ، چاه مکر و حیله ی ناجوانمردان ، چاه فرومایگان و بی دردان ، چاهی که بی شرمیش همچون عمق و پهنایش باور نکردنی و غم انگیز و شگفت آور است .
اری اکنون تهمتن...
معنی : آری رستم اکنون با اسب غیور و دلاور خویش ، در ته چاهی که به جای آب ، زهر شمشیر و نیره در خود داشت ، ناپدید شدهو این پهلوان هفت خوان در دام دهان این خوان هشتم (چاه ) گرفتار گشته است .
و می اندیشید ...
معنی : رستم با خود می اندیشید که دیگر نباید چیزی بگوید چرا که فریب ودشمنی ، بسیار بی شرمانه و پست بود و او باید درمقابل این نیرنگ ، چشم های خود را ببندد تا دیگر چیزی را نبیند.
بعد چندی که ...
معنی : بعد از این که چشمانش را گشود رخش خود را دید که خون زیادی از تنش خارج شده بودو از بس که شدت زخم هایش مؤثر و کشنده بود انگار که رخش هوش و توان خود را از دست داده و درحال مرگ بود .
او / از تن خود ...
معنی : او از تن خود که بدتر از رخش زخمی شده بود اطلاعی نداشت و توجهی به خودش نداشت و مراقب رخش بود . رخش آن یکتای گرامی ، آن همتای بی مانند : رخش درخشان و زیبایی که هزاران خاره ی خوش از او به یاد داشت .
گفت در دل : « رخش ...
معنی : رستم در دل خود این گونه می گفت : بیچاره رخش ، و این برای اولین بار بود که لبخند از لبان رستم دور می شده زیرا رخش عزیز خود را غرق در خون و ناتوان می دید .
ناگهان انگار ...
توضیح : نابرادر : در شاهنامه شغاد برادر ناتنی رستم است و اینجا مقصود برادری که به جای برادری ، دشمنی می کند / چاهسار گوش - اضافه ی تشبیهی / می پیچید : طنین انداز می شد .
باز چشم او ...
معنی : دوباره چشم رستم به رخش افتاد اما افسوس که رخش زیبا وغیور و بی نظیر او با آن همه خاطرات خوشی که با او داشته ، مرده است آنچنان که انگار آن خاطرات فراوان وخوش را در خواب می دیده است . ( رستم خاطرات خود با رخش را خواب و خیال بی اساس می بیند ): این قسمت بیانگر احساسات و عواطف رستم است .
بعد از آن تا مدتی ...
این بخش بیانگر رقت قلب رستم است .
مرد نقال از ...
معنی : از صدای مرد نقال ، ناله و زاری چون بارانی می بارید ( بسیار ناراحت وخشمگین بود ) و نگاهش تیز و نافذ بود . رستم آرام در کنار رخش نشست در حالی که یال رخش در دستش بود ، در این اندیشه به سر می برد که : این جنگ نبود بلکه شکار و به دام انداختن من بود ؛ این میزبانی نبود بلکه فریب و نیرنگ بود .
قصه میگوید که بی شک ...
معنی : او اگر میخواست می توانست شغاد نابرادر را بکشد همچنان که قبل از مردن با تیری شغاد را بر درختی که در زرش ایستاده بود دوخت و کشت .
قصه می گوید / این برایش ...
توضیح : سخت : بسیار / کمند شصت خم : کمند بسیار بلند / / فراز اید : بالا بیاید .
ور بپرسی راست ...
معنی : اگر راستش را بپرسی ( بخواهی ) من می گویم که اری راست بود . بدون شک قصه راست می گوید او می توانست که خود را نجات دهد اگر می خواست . اما ... .
درس سی ام
صدای پای آب
اهل کاشانم ...
زادگاه من کاشان است ،اوضاع زندگی من نسبتاً خوب است . روزیِ مختصر و هوش اندکی دارم و از ذوق واستعداد کمی بهره مندم .
مادری دارم ...
مادری بسیار مهربان و با طراوت دارم . دوستانی که پاک و صمیمی و یک رنگ هستند و خدایی دارم که همه جا همراه پدیده هاست
من مسلمانم ...
من مسلمان هستم اما قبله ام عشق و زیبایی است من بر روی پاکی و روشنی سجده می کنم همه ی گسترده ی زمین سجاده ی من است . من با نور و رونشی وضو می گیرم .
در نمازم جریان دارد ماه ...
نماز من همچون ماه و طیف سرشار روشنی وز یبایی و مثل آب شفاف و زلال است ، آن چنان که سنگ از درون آن پیداست ؛ یعنی ، خلوص نیت دارم . شاعر وقتی نمازش را می خواند که همه ی عناصر طبیعت را در نماز ببیند . از دیدگاه عرفان ، همه ی پدیده ها در حال تسبیح و عبادت هستند .
اهل کاشانم ...
حرفه ام نقاشی است گاهی تابلویی از رنگ می سازم و به شما میدهم تا با آواز عاشقانه ی قلبی خونین که چون پرنده در قفس پرده ی نقاشی گرفتار است ، دلتان شاد شود ( این قسمت ، آرزوی تحقق نایافته ی شاعر را نشان میدهد )
چه خیالی ...
اما خیال بیهوده ای است چون می دانم که تابلوی نقاشی من زندگی و حیات ندارد ( بی روح است )
من نمی دانم ...
شاعر به عادت ها و باورهای مردم اعتراض می کند که چرا اسب را حیوانی نجیب وکبوتر را زیبا میدانند . از دیدگاه او یونجه . گل سرخ تفاوتی ندارند . اگر طرز نگاه مان را عوض کنیم ، می بینیم که همه ی پدیده های جهان زیباست .
شکوفه ی اشک
1- به عهد به عهد خود وفا نکردی اما من وفادار بودم . تو جفایی از من ندیدی اما من دیدم تو پیمان دوستی را شکستی اما من عهدشکنی نکردم. تو رشته ی دوستی را پاره کردی اما من پیوند دوستی را قطع نکردم. (بیانگر ثبات و پایداری عاشق است در عشق )
2- اگر از مردم سرزنش شنیدم و از رفتار و کردار خود ، احساس ندامت و پشیمانی کردم ، فقط به خاطر تو بود
3- من قطره ی اشکی هستم که هر شب در آرزوی رسیدن به تو از چشم ، همراه با ناله چکیدم و به نشانه ی شِکوهِ و شکایت ، بر روی چهره فرو غلتیدم . ( ای معشوق ! من از هجران تو نالان و گله مند هستم )
4- در برابر شادی های مردم دنیا فقط غم نصیب من شده است زیرا که از میان همه ی مردم دنیا فقط عشق تو را انتخاب کردم .
5- ای معشوق من ! تو مثل شمع به بدبختی من خندیدی ومثل بخت و اقبال در هنگام پیری به سراغم آمدی ( اشاره دارد به بی توجهی معشوق به عاشق و گذشت روزگار جوانی و رسیدن ایّام پیری و بدبختی )
6- از تو امید وفا و عنایت داشتم اما به من همه چیز رسید به جز وفا وعنایت تو و چه بسیار پشیمانی ها کشیدم و سرزنش ها شنیدم .
7- چاره ای جز عشق تو نداشتم از این رو بار غم عشق تو را با شکایت و آه و ناله تحمل کردم .
8- جوانی من به سرعت سپری شد و من همچون گردو غباری به دنبالش دویدم اما به او نرسیدم . ( در حسرت جوانی ماندم )
9- گاهی همچون اشک از دیده بر رخسار بخت جاری شدم ( به خاطر بدبختی خود اشک ریختم ) و گاهی چون رنگ از چهره ی عمرم پریدم ( روزگار نشاط و جوانی من با اندوه و اضطراب و یأس سپری شد )
10- ای معشوق ! ای نور امیدم ! تو به عهدت وفادار نبودی اما من وفادار بودم و استواری و پایداری مرادر عشق دیدی.
پیش از تو ...
1- پیش از قیام تو نیروهای انقلابی نمی توانستند متحد بشوند و ظلم و اختناق حاکم بود و آزادی و رهایی ممکن نبود .
2- در آن دوران خفقان و ظلم ، گروه های انقلابی بسیاری وجود داشت اما جرأت اتّحاد و یکپارچگی نداشتند و پراکنده بودند
3- در ان محیط استبداد زده و سرمزنی بدون ازادی ، حتّی علف ها هم اجازه ی رویش نداشتند ( شدّت خفقان و اختناق به حدّی بود که کوچک ترین نحرّک و ابزار عقیده برای آزادی خواهی وجود نداشت )
4- بهار آزادی و انقلاب ، گویی در زیر خاک سرزمین ایران پنهان شده بود و پیش از تو امکان نمایان شدن را نمی یافت . ( زمینه ی انقلاب وجود داشت ولی بدون تو انقلاب میسّر نبود . )
5- اگر چه دل های مردم مثل آینه ، پاک و با صفا بود ولی ترس شکنجه ی مأمورین استبدادی جرأت ابزار عقیده و شایستگی های خودرانداشتند .
6- سخن از عشق و ازادی هم چون بغض در گلو مانده بود و به نظر می رسید که این بغض هرگز قصد باز شدن ندارد ( اندوه مردم پایان یافتنی نبود )
