هم اندیشی ادبیات فارسی دبیرستان دکتر حسابی( رضا رشیدی)

تبادل نظر در مورد درس ادبیات پارسی دبیرستان

هم اندیشی ادبیات فارسی دبیرستان دکتر حسابی( رضا رشیدی)

تبادل نظر در مورد درس ادبیات پارسی دبیرستان

درس هفتم ادبیات فارسی دوم دبیرستان

درس هفتم : سووشون : سیمین دانشور

آورده اند که ...

شعر حفظی : آواز عشق : مولوی

فصل سوم : « ادبیّات پایداری »

درس هفتم

سووشون

گندم ها مثل سیل طلا روی هم انباشته شده

مشبّه : گندم ها

ادات تشبیه : مثل

مشبّهٌ به : سیل طلا

وجه شبه : رنگ زرد ، صفت مشترک طلا و گندم

نه خسته :‌ خدا قوّت

صفحه 54 بند دوم : زن های خوشه چین ، به قطار ، کنار مزرعه نشسته اند و سرشان به طرف مزرعه است .

زن های خوشه چین : کنایه از زن های فقیر و بی چیز

به قطار : ردیف ، قید

سرشان به طرف مزرعه است : کنایه از توجّه شان به گندم ها است .

چارقد : روسری

صفحه 54 بند دوم :

شلخته : نامرتّب کسب که کارهایش بی نظم و ترتیب است

شلخته درو کنید تا چیزی گیر خوشه چین ها بیاید . : کنایه از گشاده دست عمل کردن ، با روحیّه ی جوانمردانه عمل کردن

جوال : ظرفی که از پشم بافته شده باشد ( گونی )

صفحه 54 بند سوم :

عبا : 1- پوشش است از پشم و جز آن که جلویش شکافته است و بر روی لباس می پوشاند ، 2- روپوش گشاد و بلند پشمی یا نخی که در میان پیش باز است و دو سوراخ در طرفین دارد که دست ها را از آن بیرون کنند و طبقه ی روحانیون و جز آنان آن را بر روی دوش اندازند ، 3- گلیم خطّ دار

پیشواز : استقبال

پشت آسیاب ، کشت صیفی اربابی است و از آبی که آسیاب را می گرداند آبیاری می شود

صیفی : منسوب به صیف

صیف : تابستان

کشت صیفی : زراعتی که در بهار و اوایل تابستان کارهای آن انجام می شود و حاصلش در تابستان و اوایل پاییز به دست می آید مانند خربزه و هندوانه

آبی ، آسیاب ، می گرداند : مراعات نظیر

یک قوری بندزده ی سیاه شده هم گوشه ی منقل هست

یک : صفت شمارشی

بند زده : صفت مفعولی

سیاه : صفت بیانی ساده

قوری بند زده ی سیاه شده : قوری شکسته ی ترمیم شده

قوری : هسته

صفحه ی 55 بند 2 : جوال : مجازا‌ً کیسه ی گندم

انگار : مثل این که

صفحه 55 بند 3 : پیر شوی ننه جان : آرزوی عمر طولانی کردن

عزّت : ارجمندی ، سرافرازی ، عزیزی ، ارجمند گشتن ، گرامی شدن

صفحه ی 55 بند 4 : از نو : درباره

صفحه 55 بند 5 : تصدّق قد و بالات بشوم : فدایت شوم ، بلا گردانت شوم

امشب شب سوشون است . تلمیح به داستان سیاوش دارد : شب عزاداری

سوک : عزا ، غم ، مصیبت ، ماتم

سوک : فرآیند واجی ابدال سوگ

بلدچی : راهنما

خروس خوان : کنایه از صبح زود

دهل : کوس ، طبل بزرگ

صفحه ی 55 بند 6 : سوشون : عزاداری با شیون و زاری

صفحه 55 بند 7 : آشکارا : واقعاً ، قید

مال : حیوان

غلام شما ، محمّد تقی ، مال آورده

غلام شما : نهاد

محمّدتقی : بدل از نهاد

درخت گیسو : درخت که موهای زنان عزادار را به عنوان عزا به آن وصل می کنند

بابت : به عنوان

صفحه 55 بند 8 : چانه اش گرم شده کنایه از پرحرفی کردن

شربت گلاب ... انگوریش بابا ... روز سوشون و شبش ناهار و شام هم می دهند .

روز و شب : تضاد ، مراعات نظیر

روز و ناهار : مراعات نظیر

شب و شام : مراعات نظیر

ناهار و شام : تضاد ، مراعات نظیر

هیمه : هیزم

آتش می کنند : مجازاً آتش روشن می کنند

یکهو : یک مرتبه ، ناگهان ، قید

رنگ شب پریده : کنایه از صبح زود ، هوا گرگ و میش است ، تشخیص

قربانش برم : مرجع ضمیر « ش » سیاوش

بارالها : شبه جمله ، منادا

صفحه 56 ادامه ی بند 8 : آفتاب تیغ کشید : کنایه از طلوع کردن خورشید ، تشخیص

تیغ : استعاره از پرتو خورشید

صفحه ی 56 بند 3 : تا بار و بند را ببندند و بچّه ها را سوار کنند ، به آنها رسیده ام

بارو بنه : توشه ی راه ، زاد راه

به آنها رسیده ام : به آنها خواهم رسید ( مضارع محقق الوقوع )

مضارع محقق الوقوع : اگر بخواهند قطعی بودن عمل را در حال یا آینده ی نزدیک نشان دهنده گاهی از شکل ماضی مطلق برای زمان حال یا آینده استفاده می کنند و این همان مضارع محقق الوقوع است یعنی مضارعی که وقوعش قطعی است .

ولی نعمت : روزی دهنده

نقل بگویم : قصّه بگویم

صفحه ی 56 بند 5 : قربانش بروم : مرجع ضمیر « ش » سیاوش

سی میدان : در این جا به معنی به طرف ، به سوی

فکری است : در حال فکر کردن است

لعین : رانده شده ، نفرین شده

جرکردن : جنگیدن ، درافتادن

صفحه ی 56 بند 6 : آفتاب سرتاسر میدان را گرفته : مجازاً‌ روشن کرده ، تشخیص

سی چهل نفر می ریزند به سر مبارکش

سی : صفت شمارشی

چهل : صفت شمارشی

سی چهل : صفت مبهم

دل آدم از جا کنده می شود کنایه از بی قراری و اظهار ناراحتی کردن

صفحه ی56 بند 7 : آخر عاقبت : سرانجام ، قید

اسبش را پی می کنند

پی کردن : قطع کردن رگ پا ، زدن در پای جلوی اسب

کت : شانه ، کتف

اسب لُخت مجازاً‌ بی زین

شیهه کشیدن : فریاد کشیدن اسب

یکی از آن لعین ها لباس غضب بر کرده

غضب : خشم مجازاً‌ رنگ قرمز

لباس غضب : کنایه از لباس قرمز رنگ

سوار و پیاده : تضاد

او هی می خورد زمین

هی : مرتّب ، قید تکرار

سرو پکالش خینی می شود : سرو صورتش خونی می شود

نه خم به ابرو می آورد . : کنایه از ناراحت نشدن به روی خود نیاوردن

صفحه ی57 بند1: لعین : نفرین شده مجازاً‌ شمر .

بعد آن لعین از اسب پیاده می شود ، شمشیر می زند به نای مبارکش : اشاره دارد به امام حسین و سیاوش

نای : گلو

صورتش را مثل گوسپند می پوشاند

صورتش : مشبّه

مشبّهٌ به : گوسپند : فرایند واجی ابدال

وجه شبه : می پوشاند

قدرت خدا کارد نمی برد : تلمیح به داستان حضرت اسماعیل دارد

سرنا همچنین سوزناک می زند : تشخیص

سرنا : نوعی نی ، از سازهای بادی که لوله ای دراز چوبی یا فلزّی با چند سوراخ است

صفحه ی 57 بند 2 : ما زن ها کاه به سرمان می ریزیم : در مراسم سوگواری در بعضی از مناطق گِل یا کاه بر سر می ریزند ، کنایه از عزاداری

خشت : آجر نپخته

صفحه ی57 بند 3 : پلک هایش داغ شده : کنایه از این که می خواهد گریه کند نزدیک است دست در گردن زن میان سال بیندازد و هم پای او گریه کند

دست و گردن : مراعات نظیر

هم پا با دست و گردن : ایهام تناسب

هم پا : همراه

قاطر : استر

صفحه ی57 بند 4 : زری و یوسف سوار اسب می شوند و هم عنان ، اسب می تازند

هم عنان : مجازاً همراه ، باهم ، دوشادوش

عنان : دهنه ، افسار

هم عنان با اسب : ایهام تناسب

صفحه ی 57 بند آخر : مردهای سیاه پوش : کنایه از مردهای عزادار

دسته دسته : قید ترتیب

حجله قاسم آوردند که زری به دیدن آن خواست شیون بکشد امّا جلوی خودش را گرفت

حجله ی قاسم : نماد جوانی و ناکامی

حجله :1- اتاق آذین بسته برای عروس و داماد ، 2- برای کسانی می گذارند که جوان مرگ شده اند

قاسم پسر امام حسن (ع) است و تلمیح به داستان حضرت قاسم (ع) دارد .

شیون بکشد : فریاد بکشد

جلو خودش را گرفت : کنایه از این کار را نکرد .

صفحه ی 58 بند 1: خان کاکا : آقا داداش

عیال : همسر

طواف : دور زدن ، گرد چیزی گشتن

جماعت در صحن سینه و زنجیر بزنند : کنایه از عزاداری کردن

موعظه کردن : وعظ کردن ، سخنرانی کردن

العیاذ بالله : پناه بر خدا

حرفش را هم نزنید : این کار نباید انجام دهید حتّی در گفتار

قشون : ارتش ، سپاه

بلوا : آشوب

صفحه ی 58 بند 2 : هم قسم : هم پیمان

دستمان را بگذاریم روی دستمان : کنایه از کاری انجام ندهیم

تشییع کردن : همراهی کردن ، مشایعت

صفحه ی 58 بند 3 : قدغن : ممنوع

آب از سر من یکی که گذشت : اتّفاق است که افتاده برای من دیگر فرقی نمی کند و کنایه از دچار نهایت بدبختی و مصیبت شدن

صفحه ی 58 بند 4 : عجب روی ما سفید کردی ! : طنز و کنایه از ما را شرمنده کردی

عجب روی ما را سیاه کردی ! : آبرو برای ما نگذاشتی

ملّتفت : متوجّه

صفحه ی 58 بند 5 : نعش : جنازه

منشین و تماشا کن : تماشا نکن

صفحه ی 58 بند 6 : ناکام : کسی که به آرزویش نرسیده ، ناموفّق ، جوان مرگ

تا کردن : رفتار کردن ، مدارا کردن ، کنار آمدن

با رعیتش مثل یک برادر بزرگ تا می کرد : با رعیتش محترمانه برخورد می کرد

معذّب نکنید : عذاب ندهید ، آزار ندهید

صفحه ی 58 بند آخر : ماری که از دیشب روی قلبش چنبره زده بود و خوابیده بود سربلند کرد به نیش زدن

ما ر : استعاره از غم و اندوه از دست دادن همسر

چنبره زده بود : حلقه زده بود

مار و چنبره زده بود : مراعات نظیر

سربلند کرد به نیش زدن : تازه شدن غم ، غم و اندوه به او هجوم آورده بود .

چراغ های ذهنش روشن بود : کنایه از کاملاً‌ آگاه بود ، فکر و حواسش خوب کار می کرد

چراغ های ذهنش : اضافه ی تشبیهی

هیچ کس در این دنیا نخواهد توانست این چراغ ها را خاموش کند : دیگر کسی نمی تواند این آگاهی را از او بگیرد .

صفحه ی 59 بند 1 : تأمّل کردن : فکر کردن

صفحه ی 59 خطّ 8 : تضمین آیه ی قرآن « و لکم فی القصاص حیوةٌ یا اولی الالباب » : ای خردمندان ، حکم قصاص برای حفظ حیات شماست

صفحه ی 59 خطّ 13: دست بیخ گلویش گذاشته : کنایه از تحت فشار قرار دادن

صدایش را بلندتر کند : کنایه از اعتراض کردن

صفحه ی 59 خطّ 19: همه ی کارها افتاده دست زن و بچّه ها : کنایه از افتاده دست کسانی که نمی فهمند

کُفری : جای ناراحتی بسیار است ، عصبانی

خطّ آخر صفحه ی 59 : کدام بلندگویی مردم شهر را این چنین به خیابان کشانده بود : تشخیص

صفحه ی 60 بند 1 : متفرّق : پراکنده

صفحه ی 60 بند 4 : یک جوان را به تیر غیب کشته اند : جوانی را کشته اند بدون آنکه قاتل او شناخته شده باشد .

صفحه ی 60 بند 5 : پروانه ی کسب : مجوز مغازه

صفحه ی 60 بند 6 : انگارکن : تصوّر کن ، فرض کن

پاسخ خود آزمایی صفحه ی 61

1- گشاده دست درو کردن تا خوشه چین ها باقی مانده ی خوشه ها را جمع کنند تا امرار معاش کنند .

2- موضوع یکی بوده ولی یک بار در چهره ی امام حسین و یحیی نبی و یوسف . شیوه ی پروراندن مطلب به خلّاقیّت نویسنده

3- خوشه چینی ، آفتاب تیغ کشید ، شلخته درو کنید ، خروس خوان

4- به مار

5- شلخته درو کنید تا چیزی گیر خوشه چین ها بیاید .

ثوابت باشه ای دارای خرمن / اگر رحمی کنی بر خوشه چینی

خوشه و خرمن : مراعات نظیر

خوشه چینی کنایه از درویشی

تأکید بر فقیر نوازی دارد .

دارای خرمن و خوشه چینی : تضاد

خوشه چینی : کنایه از درویشی و تهیدستی

ای توانگر ای دارای خرمن اگر به گونه ای خرمن ها درو شود که خوشه های بیشتری به فقرا برسد در آخرت پاداشی خواهی داشت .

آورده اند که ...

قَدَّسَ اللّهُ روحهَ : خدا روح او را پاک گرداند

زیر و زبر : تضاد و تکرار

خسته : مجروح و آزرده

افگار : آزرده ، زخمی ، خسته ، مجروح

مذّلت : خواری

سیر : کامل ، قید

هر که آن جا نشیند که خواهد و مرادش بُوَد ، چنانش کُشَند که نخواهد و مرادش نَبود .:هر که بر اساس خواسته و آرزوهای خود عمل کند باید در انتظار مرگ باشد واقعیّتی که مطمئناً برای او مطلوب و خواستنی نیست .

مقصود عبارت آن است که : کسی که مقام و جایگاه اصلی خود را نشناخت تنها بر اساس مراد و خواسته ی نفسانی عمل کند به مصیبتی غیر منتظره گرفتار می شود .

شعر حفظی

آواز عشق

بیت 1- هر نفس آواز عشق می رسد از چپ و راست

ما به فلک می رویم ، عزم تماشا که راست ؟

چپ و راست : تضاد ، مجازاً از اطراف

بیت 2- ما به فلک بوده ایم ، یار ملک بوده ایم

باز همان جا رویم جمله ، که آن شهر ماست

فلک و ملک : جناس ناقص اختلافی

بیت 3- خود ز ملک برتریم ، وز ملک افزون تریم

زین دو چرا نگذریم ؟ منزل ما کبریاست

کبریا : عظمت ، بزرگی ، مجازاً بارگاه