هم اندیشی ادبیات فارسی دبیرستان دکتر حسابی( رضا رشیدی)

تبادل نظر در مورد درس ادبیات پارسی دبیرستان

هم اندیشی ادبیات فارسی دبیرستان دکتر حسابی( رضا رشیدی)

تبادل نظر در مورد درس ادبیات پارسی دبیرستان

آرایه ی تنسیق الصفات

آرایه ی تنسیق  الصفات

تنیسق الصفات

تنسیق در لغت به معنی آراستن و ترتیب دادن است و در اصطلاح ادبیات فارسی تنسیق­الصفات آن است که با نظمی خاص برای موصوف واحد صفات متعددی آورده می­شود. این صنعت در نثر و نظم به­کار می­رود. هدف آن زینت بخشیدن به کلام  و نیز ایجاد تنوع در آن در عین تاکید در سخنی که شاعر به مخاطب عرضه می­کند. این صفت­ها به صورت­های متفاوتی در اشعار به کار رفته است. حافظ و سعدی برای توصیف ممدوح و معشوق خود از این صنعت بسیار بهره برده­اند؛ در این بیت از سعدی صفات مفرد و پی­درپی آورده شده است:

              الها قادرا پروردگارا

                                      کریما منعما آمرزگارا

 

و یا این مصرع از شعر حافظ:

         باده­ی گلرنگ تلخ تیز خوشخوار سبک

                                     نقلش از لعل نگار و نقلش از یاقوت خام

 

در ابیات زیر که از سعدی است صفات مفرد با عطف(حرف ربط و) آمده است:

       دست حاجت که بری پیش خداوندی بر

                            که کریم است و رحیم است و غفور است و ودود

 

      یار من اوباش است و قلاش است و رند

                                                 بر من او خود پارسایی می­کند

 

در بیت زیر حرف ربط "یا" استفاده شده است:

      ملک صمدیت را چه سود و زیان دارد

                                                گر حافظ قرآنی یا عابد اصنامی

 

و یا در بعضی ابیات صفت­های متوالی مرکب است که یا همراه حرف عطف و یا بدون حرف عطف می­آید:

    فغان کاین لولیان شوخ شیرین­کار شهرآشوب

                               چنان بردند صبر از من که ترکان، خوان یغما را

                                                                                  حافظ

بیت زیر همراه حرف عطف "و" آمده است:

 

     گرنه مشک است از چه معنی شد سر زلفین یار

                          مشک­بوی و مشک­رنگ و مشک­سای و مشک­بار

                                                                               عنصری

 

و گاهی نیز این صفات به صورت فعل یا قید آورده می­شود:

     که حق بیند و حق گوید و حق جویند و حق باشد

                                   هر آن معنی که آید دردل دانای درویشان

 

در شعر نو معاصر نیز آوردن صفات پی­درپی، کم و بیش دیده می­شود:

    چگونه می­شود به آن کسی که می­رود این سان

                                                             صبور

                                                                  سنگین

                                                                           سرگردان

                                                                          فرمان ایست داد.

                                                                                 فروغ فرخزاد

 

تنسیق­الصفات در نثر

همان­طور که در ابتدا نیز گفتیم این صفت در نثر نیز دیده می­شود؛ خصوصا در نثر دیرین باستانی ایران که چندین صفت متوالی برای شخصی یا چیزی به دنبال هم می­آید؛ در قسمت­های منثور اوستا نمونه­هایی از آن را می­توان یافت که اسلوبی است متداول برای تنوع بخشیدن به کلام و آرایش آن:

«ملکزاده­ی دانا و کارآگاه و پیش­اندیش و دوربین و فرهمند و صاحب فرهنگ، هرچ گوید از بهر احکام عقده­ی دولت و نظام عقد مملکت گوید.... پادشاهان را نیز کارگزاران و گماشتگان باید که درست رأی و راست کار و ثواب­­اند ثنا دوست و پیش­بین و آخراندیش  و عدل­پرور و رعیت­نواز باشند»

 

ارزش هنری صنعت تنسیق­الصفات

همان­طور که گفته شد تنسیق­الصفات آوردن صفات متوالی برای یک اسم است؛ البته صرف توالی صفات زیبا نیست. گرچه مثال­هایی که ما در کتاب­های شعر و بدیع می­بینیم همه زیباست. اما حقیقت این است که صفت­ها دو گونه­اند: عادی و شاعرانه. صفت­های عادی مثل قوی، خوب، سرد، کوتاه، گران، تازه ...که زیبایی ندارند زیرا عادی و روزمره­اند به علاوه معنی آن­ها ذهنی و کلی و مبهم هستند. اما صفت­های زیبا و شاعرانه مثل ستبرباز و روح­نواز سیمین­تن و... به­عبارت دیگر بعضی از صفت­ها مفاهیم خود رانشان می­دهند یعنی جنبه­ی عینی و تصویری دارند و در نتیجه زیبا برجسته و توجه برانگیزند. به ویژه اگر صفت نو باشد. مانند: گردون­تن، ماه­سیر...

صفت قوی غیر شاعرانه است اما صفت ستبر بازو، قدرت را تصویر می­کند و پیش چشم می­آورد. واضح است که اگر صفت زیبا نباشد پی­درپی آمدن آن نیز زیبایی ندارد، برعکس صفت شاعرانه اگر هم یکی باشد زیباست مثلا در شعر زیر اکثر صفت­هایی که برای یک سپاهی آمده به تنهایی زیبا هستند و تصویری و زیبا:

   کینه­توز و دیده­دوز و خصم­سوز و رزم ساز

                                        شیرجوش و درع­پوش و سخت­کوش و کاردان

                                                                                   عبدالواسع

و یا این بیت که صفت­های شاعرانه زیبایی در آن به­کار رفته است:

   که دارد چون تو معشوقی نگار و چابک و دلبر

                                   بنفشه­زلف و نرگس­چشم و لاله­روی و سیمین­تن

                                                                                   عبدالواسع

 

این­گونه صفت­ها علاوه­بر تجسم بخشیدن به مفاهیم نقش برجسته­سازی و بزرگ­نمایی نیز دارند. همان­طور که گفته شد صرف پیاپی ­آوردن صفت، زیبا نیست؛ مگر آن­که صفت­ها نو بدیع و خیال­انگیز عینی و نشان­دهنده­ی عواطف  باشد.

نظرات 0 + ارسال نظر
برای نمایش آواتار خود در این وبلاگ در سایت Gravatar.com ثبت نام کنید. (راهنما)
ایمیل شما بعد از ثبت نمایش داده نخواهد شد