جواب خودآزمایی های نقد ادبی

جواب خودآزمایی های نقد ادبی (درس دهم )

جواب خودآزمایی های نقد ادبی  خودآزمایی تعاریف و انواع نقد 1-  بررسی همه جانبه ی یک اثر ادبی و تشخیص محاسن و معایب  سخن و نشان دادن بدو خوب اثر ادبی ص 79-80 2-  بله ، نقد ادبی هنر متعالی را رواج می دهد به قول شمسیا (( نقد ادبی در گسترش ادبیات و متعلقات آن اهمیت زیادی دارد زیرا با نقد ادبی اولاً : ادبیات و علوم ادبی متحول و زنده می ماند. ثانیاً با بررسی آثار والا معیارها و ابزارهای جدیدی را کشف می کند و به ادبیات ارزانی می کند .))              نقد ادبی ، دکتر سیروس شمسیا . ص 23 3- فایده ی نقد ادبی صرفاً برای خواننده ی اثر ادبی نیست بلکه برای کسانی که به ابداعات ادبی دست می یازند خاصه کسانی که در این راه تجربه ی کم تری دارند ارزش و فایده ی فراوان دارد زیرا هم به آنان راه واقعی را نشان می دهد و هم آنان را از کج روی ها و یا زیاده روی های بی مورد باز می دارد و به راه درست و واقعی هنر رهنمون می شود .  ص 79-80 4-  زمانی که نقد با غرض همراه باشد و مایه ی اصلی آن قضاوت راستین و بینش و آگاهی نباشد . ص 80 5-  برخی شاعران و نویسندگان زیرا می دیدند که عده ای از نقادان مغرضانه و بدون آگاهی و بینش کافی به نقادی         می پرداختند و فکر می کردند که منتقدان همان افراد ناتوان در شعر و هنر هستند که خود از عهده ی آفرینندگی بر نیامدند و خود شاعر و هنرمند نیستند. 6-  تکلیف دانش آموزان است . 7-  منتقد باید بادید و وجدان علمی و دور از هر نوع نظر شخصی و با میزان های علمی و منطقی به کار نقد و نقادی بپردازد و نقد خودرا از هرنوع شایبه ی غرض دور نگه دارد و اثر را از جنبه ی محتوا و شکل ظاهر آن مورد بررسی قرار دهد و گذشته از توصیف و تحلیل دقیق آن را با آنچه در نزد همه یا بیشتر مردم اصلی و قابل قبول است مقایسه کند.           ص 81-82 8- نقد ادبی بررسی همه جانبه ی یک اثر ادبی است به همین دلیل منتقد ادبی گذشته از نقد معنی و محتوا باید به نقد لفظ و شکل ظاهر بپردازد و نشان دهد که زیبایی های ظاهری یا لفظی که غالباً تاحد زیادی مایه ی ایجاد هیجان و شورانگیزی یک اثر ادبی می شود ، چه ارزش و اهمیتی دارد . ص 80-81 9- خیر ، زیرا غالباً مایه ی گمراهی می شود و حقیقت مطلق یک اثر ادبی را به خوبی نشان نمی دهد . ص 81 10- آثاری که در ادبیات جهان در نزد اکثر مردم به عنوان آثار اصلی و خالص و قابل قبول ، شناخته شده اند . ص 82 به طور مثال در زمینه ی اثر حماسی در ادب فارسی ، شاهنامه فردوسی به عنوان یک اثر اصلی و قابل قبول میزان و محک به حساب می آید. 11- تکلیف دانش آموزان  است. 12- نقد لغوی ، فنی ، زیبا شناسی مربوط به شکل ظاهری اثر و نقد اخلاقی ، روان شناسی و اجتماعی و ... مربوط به محتوا و درون مایه است . ص 82 13- نقد لغوی ، فنی ، اخلاقی از قدیم ترین ایام مورد توجه بوده است . نقد روان شناسی و اجتماعی از پدیده های دنیایی جدید است . ص 82 14- بررسی و ارزیابی کاربرد زبان و اصول و قواعد آن در یک اثر ادبی است . ص 82 15- خیر، رعایت نکردن قواعد زبان نه تنها برای شاعران و نویسندگان درجه دوم ، عیب محسوب می شود بلکه برای شاعران بزرگ نیز اگر فایده ی بلاغی به همراه نداشته باشد ، نقص و نارواست زیرا شاعر و نویسنده با رعایت نکردن اصول زبان کلام خود را گرفتار تعقیدات و ناهماهنگی های لفظی می کند و معنی را دچار ابهام می کند. ص 83 16- بررسی نحوه ی کاربرد کلمات / رعایت یا عدم رعایت قواعد دستوری و ارزیابی آن ها / بررسی مترادفات / بررسی موارد اطناب و ایجاز / بررسی کاربرد ادات و دقت در آن و اشتقاق کلمات ومعانی آن ها 17- تکلیف دانش آموزان است . از شاعران قدیم : می توان به اشعار نظامی و شاعران جدید به اشعار و آثار نصر ... مردانی ، نیما یوشیج ، سهراب سپهری ، اخوان ثالت ، سهیل محمودی ، سلمان هراتی ، سید حسن حسینی مراجعه کرد. 18- منظور از نقد فنی ، بررسی چگونگی کاربرد فنون بلاغی در شعر و نثر و میزان ارزش و اعتبار آن است . ص 85 19- نقد ادبی در ادب عرب به وسیله ی افرادی از جمله : قدامه بن جعفر ، ابوهلال عسکری ، عبدالقاهر جرجانی و در ادب فارسی به وسیله ی افرادی مثل : رشید الدین و طواط ، شمس قیس رازی رواج یافته است . کتاب ها در این زمینه عبارتند از : 1- نقد الشعر فی البدیع ، ((نقد النثر)) از قدامه بن جعفر 2- معانی الادب ، صناعتی النظم و النثر از ابوهلال عسکری 3- اسرار البلاغه ، دلائل الاعجاز از عبد القاهر جرجانی 4- المعجم فی معاییر اشعار العجم از شمس قیس رازی 5- حدائق السحر فی دقائق الشعر از رشید و طواط 6- ترجمان البلاغه از محمدبن عمر رادویانی 20- خیر ، با دانستن اصول بلاغت نمی توان به خلق و آفرینش اثر ادبی نایل شد بلکه گوینده یا نویسنده باید آن اصول و قواعد را به عنوان میزان سلامت و مقیاس راستی و کژی طبع و قریحه ی خویش به کار گیرد . ص  85 21- الف) کمیت و ریتم یعنی ایقاع (واحدهای متقارن و تکراری یک وزن )     ب) هماهنگی حروف                 ص 86 تشبیه 22- تشبیه در لغت ، مانند کردن چیزی است به چیزی دیگر در یک یا چند صفت و در اصطلاح علم بیان تشبیه ادعای همانندی چیزی است با چیز دیگر دریک یا چند صفت ارکان تشبیه چهارتا است :             1- مشبه : آنچه که مانند می شود.              2- مشبه به : آنچه مشبه ، به آن مانند می شود.              3- ادات تشبیه : واژه هایی که شباهت را به وسیله ی آنها نشان می دهند مثل : چون ، چو ، همچو، همچون ، مانند،                    همانند، بسان ، مثال ، مثل ، به صورت ، به کردار ، به رنگ ، چنان ، مانا، به مثل ، پنداری ، گویی و...              4- وجه شبه : صفت یا وجه مشترکی که بین مشبه و مشبه به وجود دارد.                    اگر    چو    غنچه   فرو بسته است  کار جهان               تو   همچو  بادبهاری  گره گشا می باش                      ادات تشبیه  مشبه به    وجه شبه              مشبه                مشبه    ادات تشبیه مشبه به          وجه شبه نکته 1: گاهی از ارکان تشبیه ، وجه شبه حذف می شود  مثل : این عمر به  ابر نو بهاران   ماند                   زودگذر بودن : وجه شبه مشبه              مشبه به           ادات تشبیه نکته 2 : گاهی ادات تشبیه و وجه شبه هردو حذف می شود که به آن تشبیه بلیغ گویند. تشبیه بلیغ به دو صورت است : 1-  اسنادی ، که درآن مشبه به ، به مشبه  اسناد داده می شود و به صورت جمله است مثل : علم نور است 2-  اضافی که به صورت ترکیب اضافی است یعنی مضاف به مضاف الیه تشبیه می شود مثل : قد سرو، لب غنچه یا مضاف الیه به مضاف تشبیه می شود مثل : تیر مژگان ، غنچه لب ، لعل لب مجاز مجاز: هرگاه واژه ای در معنی غیر حقیقی خود به کار رود به شرط آن که بین معنی حقیقی و غیر حقیقی علاقه و رابطه ای وجود داشته باشد هم چنین قرینه ای که ذهن را متوجه معنی غیر حقیقی کند . چنین واژه ای مجاز است .  استعاره نوعی مجاز است که علاقه اش شباهت است  مثل : 1-  سر آن ندارد امشب که بر آید آفتابی                      چه خیال ها گذر کرد و گذر نکرد خوابی        مجاز (علاقه محلیه ) به معنی قصد ونیت 2- محتاج قصه نیست گرت قصد خون ماست                                                           مجاز (علاقه لازمیه ) به معنی کشتن 3- محرم این هوش جز بیهوش نیست            مر زبان را مشتری جز گوش نیست                                                                                    مجاز (علاقه آلیه ) به معنی سخن    4- گر نبندی زین سخن تو حلق را                    آتشی آید بسوزد خلق را                                                  مجاز (علاقه جزئیه ) به معنی دهان 5- سرم درد می کند       مجاز (علاقه کلیه ) به معنی بخشی از سر 6- دیدم نفسم در نمی گیرد                  مجاز( علاقه سبیه ) به معنی سخن استعاره استعاره از نظر لغت ، مصدر باب استفعال به معنی عاریه خواستن و لغتی را به جای لغت دیگر به کاربردن است زیرا شاعر در استعاره ، واژه ای را به علاقه ی مشابهت به جای واژه ی دیگر به کار می برد و در اصطلاح ادبی تعاریف زیادی شده است که دو تعریف زیر را می توان ذکر کرد: استعاره ، تشبیهی است که یکی از طرفین آن حذف شده باشد  یا مجازی است که علاقه ی آن شباهت است با وجود قرینه ای که ذهن را از معنی حقیقی دور کند و به معنی غیر حقیقی برساند. نکته 1: در تشبیه ، ادعای همانندی است ولی در استعاره ادعای یکسانی است نکته 2: استعاره بسیار هنری تر از تشبیه است                 الف)   هزاران نرگس از چرخ جهان گرد                  فروشد تا برآمد یک گل زرد                                       استعاره از ستاره                                                                            استعاره از خورشید                    ب) در این بازار اگر سودی است با درویش خرسند است                              استعاره از دنیا استعاره بر چند نوع است که مهمترین آن استعاره ی مصرحه و استعاره مکنیه است . استعاره مصرحه استعاره مصرحه : تشبیهی است که در آن مشبه حذف و فقط مشبه به آورده شود یا مجازی است که علاقه ی آن شباهت باشد به شرط قرینه ای که ذهن را از معنی حقیقی به غیر حقیقی برساند . پس ژرف ساخت هر  استعاره یک جمله ی تشبیهی است مثلاً ژرف ساخت ((سرو)) که استعاره از قد بلند است جمله زیر می باشد : ?>?>قدی که از نظر بلندی مانند سرو است              سروی را دیدم که می خرامید.                                                                                 استعاره                  الف) ستاره ای بدرخشید و ماه مجلس شد                 دل رمیده ی مارا انیس و مونس شد                             استعاره از رسول خدا(ص)                  ب ) سرو چمان من چرا میل چمن نمی کند             همدم گل نمی شود یاد سمن نمی کند                           استعاره از محبوب خوش قامت استعاره مکنیه استعاره مکنیه : تشبیهی است که در آن گوینده مشبه را ذکر کند و مشبه به را حذف نماید و در عوض یکی از لوازم یا ویژگی مشبه را ذکر کند وبه مشبه اسناد دهد. استعاره ی مکنیه از نظر مشبه به ، به دو نوع است : الف: گاهی در استعاره مکینه ((مشبه به )) انسان است که آن ذکر نمی شود و یکی از لوازم یا ویژگی انسان را بیان می کند که در این صورت تشخیص یا انسان انگاری نام دارد. مثل دست روزگار روزگار : مشبه                 انسان : مشبه به است که در اینجا محذوف است و یکی از لوازم یا ویژگی انسان که ((دست)) است آورده شده . ب : گاهی در استعاره مکینه مشبه به ،  غیر انسان است خواه جماد یا گیاه یا حیوان باشد. مثل : ارکان عرش / کاشتن محبت / پر قضا استعاره مکینه و تشخیص از نظر شکل بر دو نوع است : الف : به صورت اضافه : جزء یا ویژگی ((مشبه به)) به (( مشبه)) اضافه می شود که آن را اضافه استعاری گویند مثل : رخسار صبح                                پر قضا                                 کاشتن محبت                      کنگره ی عرش   لوازم مشبه به (انسان )است            لوازم مشبه به (پرنده )است      لوازم مشبه به (گیاه) است         لوازم مشبه به (جمادو قصر )است ب ) به صورت غیر اضافی : لوازم یا ویژگی ((مشبه به)) ، به صورت یک گزاره به(( مشبه)) (که نهاد جمله است ) نسبت داده شود . (یعنی همان اضافه استعاری به صورت جمله ذکر شود .) قضا چون ز گردون فرو هشت  پر                   همه زیرکان کورگردند و کر       (فردوسی ) مشبه                                              لوازم مشبه به (پرنده )  ما    آبروی    فقر و قناعت نمی بریم                 با پادشه بگوی که روزی مقدر است       (حافظ )   لوازم مشبه به   مشبه مشبه به (انسان ) خودآزمایی درس یازدهم (تعاریف و انواع نقد) ص 96 1- ((کالریج )) انگلیسی و(( ادگار آلن پو)) امریکایی    ص 89 2- هنر، خلق زیبایی است و هنر وسیله نیست بلکه هدف است و هنرمند فقط باید به فکر زیبایی باشد شاعر پارناسین عقیده دارد که شعر نباید بخنداند و نه بگریاند بلکه فقط زیبا باشد و هدف خود را در خود بجوید . 3-  شعر تنها عبارت از الهام نیست بلکه بیشتر نوعی حرفه و صنعت است که شاعر باید درآن ابزار کار خود را به درستی به کار بیندازد .  ص 90 4-  تی . اس . الیوت نیز شعر را به عنوان یک پدیده ی مستقل به کار می گیرد و معتقد است که شاعر در سرودن شعر از هیجانات و شخصیت خود می گریزد ، از این رو منتقدان را تشویق می کند که از بررسی حقایق زندگی شاعر روی برتابند و به مطالعه دقیق فن شعر بپردازند . ص 90 5-  منظور از هنر محض ، این است که هدف شاعر یا نویسنده از خلق یک اثر هنری فقط زیبایی است نه این که از هنر به عنوان وسیله ای برای بیان اندیشه و احساس خود استفاده کند.         درشعر فارسی ، قصاید منوچهری که در آن ها به وصف طبیعت پرداخته است از این نوع شعر است مثل شعر :         (( گویی بط سفید جامه به صابون زده است )) در کتاب زبان و ادبیات فارسی 2 پیش دانشگاهی . 6- ایماژ به معنی تصویر یا صورت های خیال انگیز شاعرانه و ایماژیسم مکتب تصویر گرایی است .  خصوصیات این مکتب عبارتند از : در شعر گرایش به زبان ساده ، ابداع اوزان تازه ، آزادی در انتخاب موضوع و مخصوصاً به کارگرفتن مجاز و تصویر را توصیه می کند . در این مکتب ، ارائه تصویر مستقیم شیء ، توجه به جزئیات امور و اجتناب از حشوواطناب ، توجه به امور محسوس و جزئی درشعر به جای توجه به احوال کلی و انتزاعی توصیه می شود. ص 90 7-  افلاطون درشعر و درام به تاثیر اخلاقی و اجتماعی آن توجه می کند و شعر و ادب را طرد و انکار می کند چون او معتقد است که شعر ممکن است باعث فساد اخلاقی جوانان شود.  ص 91 8-  نویسندگان و فلاسفه ی اروپایی تا قرن اخیر ، برای یک اثر ارزنده ی ادبی ، گذشته از زیبایی صورت ، غایت اخلاقی نیز لازم می شمردند و به طور کلی ، هنر را درخدمت اخلاق می گرفتند. افرادی مثل دیدرو ، دکتر جانسون ، تولستوی ، هنر را در صورتی ارزشمند می دانند که درخدمت ارزش های اخلاقی باشد و عشق و علاقه به تقوی را تقویت کند و انسان را از زشتی بی زار کند و دیدرو :گرامی داشتن تقوی و اخلاق و پست شمردن رذایل اخلاقی را هدف هرنوع هنری           می دانست . ص 91 9- نقد اخلاقی در ایران به خصوص درعصر جدید و به علل وجود بعضی مسائل سیاسی و اجتماعی شدیداً مطرح می شود و بسیاری از تجدد طلبان و مشروطه خواهان برای شعر شرط اخلاقی و اجتماعی قایل می شوند. ص 92 10- ناصر خسرو ، فردوسی ، نظامی ، سعدی و ...  ص 92 11- آری ، به دلیل بعضی مسائل سیاسی و اجتماعی بسیاری از شاعران دوره های جدید تر در ایران به مسائل اخلاقی توجه و گرایش شدیدی داشتند از جمله : آخوندزاده ، میرزآقاخان کرمانی ، ادیب الممالک فرهانی .  ص 92 12- تکلیف دانش آموزان است. 13- هیپولیت تن ، منتقد مشهور فرانسوی ادبیات را محصول ((زمان )) ، ((محیط اجتماعی )) و ((نژاد)) می داند . ص 93 14- در آلمان ((گئورگ کاریز)) و ((برتولت برشت )) ، در فرانسه ((ژان پل سارتر)) و ((کامو))       ص 93 15- ژان پل سارتر به استبداد و ابتذال با چشم نفرت و انکار می نگرد و برای ادبیات نوعی مسئولیت و تعهد اجتماعی قایل می شود . ص 93 16- آری ، معمولاً جریانات و پدیده های اجتماعی اثر گذار هستند و اوضاع و جریانات اجتماعی در شعر شاعران قدیم مانند فردوسی ، مولوی ، عطار ، ناصرخسرو ، حافظ ، خیام تاثیر بسزایی داشته است . به عنوان مثال : ((ناصر خسرو)) با زبانی تلخ و گزنده از جهان خواران و دین فروشان خراسان انتقاد می کند یا ((حافظ)) از ریا و تزویر رایج در محیط روزگار خود می نالد .(( خیام)) از جهل و نادانی مردم روزگار خود نالان است . ص 93 17- از شاعران ادیب الممالک فراهانی ، علی اکبر دهخدا ، نسیم شمال ، ملک الشعرای بهار ، میرزاده ی عشقی شعر را در خدمت اجتماع و سیاست می دانند و از آن برای بیدار کردن مردم استفاده می کنند. از میان نویسندگان میرزا ملکم خان ، میرزا آقاخان کرمانی ، زین العابدین مراغه ای و عبدالرحیم طالبوف تبریزی ، نثررا درخدمت اجتماع قرار می دهند . ص 94 18- زیرا معمولاً نقد تاریخی ، به یک اثر ادبی به عنوان یک امر ذوقی و هنری کم تر نگاه می کند و از درک هنر و ارزش هنری آن عاجز است . همچنین یک شاهکار بزرگ ادبی غالباً از محیط واجتماع خود فراتر است چه بسا مولود جذبه و الهام و تحت تاثیر لاشعور به وجود می آید . بنابراین صرفاً بحث پیرامون مسائل مربوط به تاریخ و زمان و مکان ، آن را مورد بررسی قرار داد .  ص 94 19- شناخت زمان و مکان خاص یا زندگی واقعی شاعر یا نویسنده برای درک یک اثر ادبی کافی نیست زیرا یک اثر ادبی فراتر از محیط و اجتماع است و همچنین ممکن است شعر و اثری بی نام که از جهت شور انگیزی و دل ربایی جالب باشد هر چند زمان گوینده و نویسنده آن معلوم نباشد باز می تواند مورد توجه قرار گیرد . ص 95 20- خیر ، بیش ترین فایده ی تحقیقات و نقدهای تاریخی ، متوجه تاریخ ، جامعه شناسی ، مردم شناسی و گاه روان شناسی می شود . ص 95 21- نقدتاریخی در مورد یک اثر وقتی می تواند به درستی انجام شود که : 1- گذشته ی آن و نیز عصری که پدید آورنده ی  آن است به خوبی شناخته شود 2- آرمان ها و آرزوهایی که در آن روزگار تجلیاتی داشته است احساس گردد 3- تاثیر آن اثر در آثار پس از خود مورد بررسی قرار گیرد4- علاوه بر اثر مورد نظر، سایر آثار آن شاعر یا نویسنده نیز مورد مطالعه و بررسی قرار گیرد. ص 95 22- شیوه ی نقد تاریخی هنگامی مفید است که ناقد تنها به مطالعه ی اثری که از یک نویسنده در پیش رو دارد اکتفا نکند بلکه به همه ی آثار او احاطه یابد تا قضاوتش صحیح باشد. ص 95 23- تکلیف دانش آموزان است به طور خلاصه : شرح  حال و بررسی تاریخی احوال شاعران سبب می شود که خواننده شناخت بهتری از آثار شاعران پیدا کند اما این آگاهی به تنهایی برای درک کامل ارزش های یک اثر ادبی کافی نیست . 24- بله ، زیرا یک شاهکار ادبی غالباً فراتر از محیط و اجتماع و زمان و مکان خود است و چه بسا مولود جذبه و الهام و تحت تاثیر لاشعور به وجود آید بنابراین نمی توان صرفاً بحث پیرامون مسائل مربوط به تاریخ و زمان و مکان آن را مورد بررسی قرار داد بلکه آگاهی از محیط اجتماعی و احوال تاریخی خاص آن دوره در فهم شعر موثر است . ص 94 25- زیرا نقد روان شناسی ، جریان باطنی و احوال درونی شاعر و نویسنده را ادراک و بیان می نماید و قدرت و استعداد هنری و ذوق و قریحه او را می سنجد و نیروی عواطف و تخیلات هنرمند را تعیین می نماید و از این راه تاثیری راکه محیط و جامعه و سنت ها و مواریث در تکوین این جریان ها دارند مطالعه می کند . وتنها به کمک این نوع نقد است که عواطف ، احساسات و اندیشه های هنرمند و گرایش های روانی حاکم بر عصر هنرمند شناخته می شود . ص 96 26- پی بردن به عواطف و احساسات ومخیلات هنرمند و شناخت ، صفات و احوال نفسانی غالب بر عصر و معاصران هنرمند است . 27- خیر ، بررسی در احوال روحی و نفسانی اشخاص خاصه در درام یا قصه چیزی است که نویسندگان و شاعران از       قدیم ترین ایام به آن پرداخته و آن را در نظر داشته اند. و جست و جو در زوایای روح انسان از کهن ترین ایام در شعر دراماتیک یونان وجود داشته و بعدها نیز در اروپا کسانی مانند ((راسین )) ، ((شکسپیر)) ، ((ایبسن )) ، ونیز ((مترلینگ )) و ((داستایوسکی )) به آن پرداخته اند . ص 96 خودآزمایی درس دوازدهم  (تحلیل آثار مهم نظم و نثر فارسی 2) 1-  از آغاز تمدن نژاد ایرانی تا انقراض حکومت ساسانیان به دست مسلمانان  ص 98 2-   سه دوره : اساطیری ، پهلوانی و تاریخی  ص 98 3-   بله ، چون رستم ، قهرمان و پهلوان شاهنامه در این دوره حضور دارد . 4-   جنگ رستم و سهراب ، جنگ رستم و اسفندیار ، کشته شدن سیاوش ، کشته شدن خسرو و از بین رفتن شیرین و ... 5-  آری ، به عنوان مثال : ارسطو ، تراژدی رانمایش اعمال مهم و جدی می داند که در مجموع به ضرر قهرمان اصلی و در حقیقت به فاجعه منتهی می شود این مشخصه ی تراژدی در داستان رستم و سهراب و رستم و اسفندیار دیده می شود. از نظر ارسطو ، هدف اصلی تراژدی (( کتارسیس)) یعنی تطهیر و تزکیه نفس است . در تراژدی معمولاً قهرمان می میرد و مرگ دلخراش او باعث ((کتارسیس)) می شود. این احساس و دگرگونی روحی ، با خواندن تراژدی های شاهنامه از جمله رستم و سهراب پدید می آید.  ماجرای تراژدی به وسیله کردار اشخاص پیش می رود و به پایان می رسد در تراژدی های شاهنامه از جمله رستم و سهراب نیز تغییر مسیر داستان نتیجه ی خطاهایی است که از قهرمان داستان سر می زند . 6- احیای زبان فارسی وتقویت روحیه ی مبارزه جویی با بیگانگان وبیگانه پرستان ومقاومت دربرابر دشمنان است . ص 100 7- شاهنامه فردوسی از حیث شکل ظاهری و شکل ذهنی آن چنان هنرمندانه خلق شده که توانسته است عنوان بزرگ ترین اثر ادب فارسی را به خود اختصاص دهد . از نظر شکل ظاهری ابیات سست ولغات عربی و کلمات نا مانوس فارسی در شاهنامه بسیار اندک است  برعکس از واژه های فارسی که درشاهنامه بسیار است  گاهی برای تاثیر گذاری بیشتر بر فضای داستان از الفاظ کهن و خشن استفاده کرده است . از نظر شکل ذهنی آفریدن معانی نو ، استفاده از آرایه های استعاره ، مجاز و کنایه و کثرت اغراق و کاربرد تشبیهای  طبیعی و محسوس و توصیف دقیق فنون جنگ آوری ، صف آرایی و نحوه استفاده از جنگ افزارها و در نهایت آوردن مضامین عالی شعر فردوسی ممتاز شده است . 8- -         انتخاب قالب مناسب مثنوی و بحر متقارب ( فعولن فعولن فعولن فعل ) برای توصیف صحنه های نبرد -          وجود ((قافیه کناری )) در تمام ابیات به خاطر استفاده از قالب مثنوی -         واج آرایی و تکرار در بسیاری از ابیات مثل :         الف ) کمان به زه را به بازو فکند / به بند کمر بر ، بزدتیر چند (ز)          ب) مرا مادرم نام ، مرگ تو کرد / زمانه مرا پتک ترگ تو کرد ( م - ک - گ - ل )           ج) برو راست خم کرد و چپ کرد راست / خروش از خم چرخ چاچی نجاست (خ) -         کاربرد (( سلیح )) به جای ((سلاح )) و ((مزیح )) به جای ((مزاح )) -          مشدد کردن واژه ی ((پر)) در مصرع :  نهاده بر او چار پر عقاب  ، لحن خشن و حماسی را افزایش داده است . -       کاربرد واژه ی کهن مانند ((کجا)) به جای ((که)) در مصراع ((دلیری کجا نام او اشکبوس )) یا ((گران )) به جای سنگین در مصراع ((به گرز گران دست برد اشکبوس )) -          تعداد فعل های پیشوندی زیاد است مثل : برخروشید ، اندر آمد ، برآویخت -          کاربرد ((همی )) به جای ((می )) مانند همی بر خروشید بر سان کوس -          کاربرد متمم با دوحرف اضافه ((به بند کمر بر بزد تیر چند )) -          مقدم آوردن فعل بر سایر اجزاء جمله ((بشد تیز رهام باخود و گبر )) -          کمی واژه های عربی 9- تشبیه از عناصر عمده ی تصویر سازی در آثار حماسی است که در این درس فراوان است مثل :         همی برخروشید برسان کوس /   زمین آهنین شد سپهر آبنوس         زمانه مرا پتک ترک تو کرد /  یکی تیر الماس پیکان چو آب -         استعاره و تشخیص از عناصر دیگر اثر حماسی هستند که در این قطعه بسیار زیاد است -          فراوانی آرایه ی کنایه مانند : سرهم نبرد اندر آرد به گرد -          آرایه ی (( اغراق )) که از عناصر عمده ی تصویر سازی در حماسه است مانند : همی گرد رزم اندر آمد به ابر -          توصیف دقیق صحنه ها مانند:        تهمتن به بند کمر بـــــرد چنـــــگ                              گزین کرد یک چو به تیر خدنگ        یکی تیر الماس پیکــــان چـــــو آب                             نهاده بر او چــــار پر عقـــــــاب        کمان را بمالید رستــــــم به چنــــگ                             به سست اندر آورد تیر خدنـــگ        بروراست خم کرد و چپ کرد راست                             خروش ازخم چرخ چاچی بخاست - رجزخوانی و به تمسخر گرفتن حریف  بدو گفت خندان که نام تو چیست                   تن بی سرت را که خواهد گریست مرا مادرم نام ، مرگ تو کـــــــرد                   زمانه مرا پتـــک ترگ تو کــــــرد 10- بله ، رباعی از مبدعات ایرانیان است و دارای سابقه طولانی است ، عربها از ایرانیان تقلید کرده اند حتی گفته شده تکامل یافته ی یک قالب شعری قبل از اسلام است . رودکی و ابوسعید ابوالخیر در قالب رباعی شعر سروده اند . 11- خیر ، خیام در دوران حیات خود به عنوان منجم ، طبیب و ریاضی دان مشهور بود. 12- نظام عروضی ، خیام را به عنوان ستاره شناس معرفی می کند  ص 103 13- قدیم ترین فرد (( شهرزوری )) در قرن 6 و اوایل قرن 7 در کتاب (( تاریخ الحکما)) و شیخ نجم الدین رازی در قرن 7 در کتاب المرصاد العباد از خیام به عنوان شاعر ذکرشده و از این منبع چنین بر می آید که خیام از اوایل قرن هفتم به شاعری شهرت یافته است .     ص 103 14- خیر 15- شاعر انگلیسی قرن نوزدهم است که رباعیات خیام را به انگلیسی ترجمه کرده است . او پس از ترجمه  به اعتبار شکوه رباعیات خیام ، به نام ((خیام انگلیسی )) مشهور شود. 16-      در آثار هردو شرایط اجتماعی و سیاسی و اخلاقی نابسامان جامعه انعکاس پیدا کرده و هردو شاعر از دورویی و نفاق ، عوام فریبی و ریاکاری گروهی و زود باوری و سادگی گروهی دیگر اظهار شکایت کرده و بدون ترس و هراس با آن به مقابله پرداخته اند. 17-       قدیم ترین مثنوی نظامی ، مخزن الاسرار است که در قالب مثنوی کوتاه و مختصر مشتمل بر 2260 بیت و حاوی اندیشه هایی است درباب زهد و عرفان در 20 مقاله که در هر مقاله ضمن شرح عنوان مقاله ، یک داستان کوتاه اما    پر مایه ودلنشینی می آورد و به این وسیله اندیشه های خود را بهتر جلوه می دهد و به خواننده القا می نماید . ص 105 18-       لیلی و مجنون سرگذشت عشقی پر شور است بین جوانی به نام قیس بنی عامر و دختری به نام لیلی . اما به علت اختلاف میان دو خانواده ، عشق آن دو به ناکامی می کشد. لیلی به اجبار خانواده با فردی به نام ابن سلام ازدواج می کند و قیس از عشق لیلی سر به بیابان می گذارد و با حیوانات مانوس می شود و عشق چنان او را مجنون می کند که خبر وفات پدر و مادر و همچنین ابن سلام در او هیچ تغییری ایجاد نمی کند . سرانجام چندی بعد لیلی می میرد و مجنون وقتی این خبر را می شنود بر سر قبر او می رود و در همان جا می میرد . ص 105 19-         خسرو و شیرین     ص 104 20-       ازدواج خسرو با مریم دختر قیصر روم ، جنگ خسرو با بهرام ، داستان عشق فرهاد و کوه کندن فرهاد ، مرگ مریم ، کشته شدن خسرو به دست شیرویه ، سرانجام تلخ شیرین و ... رجوع شود به (( مقاله خسرو و شیرین )) در کتاب پیر گنجه درجست و جوی ناکجا آباد )) از عبدالحسین زرین کوب و کتاب خسرو و شیرین از دکتر بهروز ثروتیان . 21-      تفاوت هایی وجود دارد مثلاً : 1- نظامی ، شیرین را برادر زاده ی بانوی ارمن معرفی می کند و فردوسی در شاهنامه او را یک کنیز ارمنی و در کتب قدیم با روایات دیگر آمده است . 2- (( اسکندر)) نظامی ، شخصیت و رفتاری متفاوت با (( اسکندر))  تاریخی  دارد یعنی  فقط  یک  سردار فاتح  نظامی  نیست  بلکه  حکیمی خردمند و جهان  دیده است  . 3-  روایت های نظامی با زبان و بیانی کاملاً ادبی دارد و تصویر آفرینی های فراوان و بدیع به داستان ها تازگی بخشیده است . 22-       شعر نظامی ، سرشار از تشبیهات و توصیفات زیبا و هنرمندانه است . او در انتخاب الفاظ و کلمات مناسب و ایجاد ترکیبات خاص تازه و ابداع و اختراع معانی و مضامین نو دل پسند و تصویر جزئیات و نیروی تخیل و دقت دروصف وایجاد مناظر و ریزه کاری در توصیف طبیعت و اشخاص و احوال و به کار بردن صورت های ذهنی در شمار کسانی است که بعد از خود نظیری ندارد . ص 106 23-       به علت یافتن معانی تازه و ابداع ترکیبات جدید و افراط در به کار بردن لفات عربی و اصطلاحات علوم و اصول و مبانی فلسفه و معارف اسلامی شعر او غالباً دشوار و پیچیده می شودکه جز با تفسیر دقیق درک آن امکان پذیر     نیست . ص 106 24-        الف ) رواج حس دینی و عرفانی و مذهبی :                    خداوند شبم را روز گــردان                             چو روزم بر جهان پیروز گردان                   به داورداور فریادخواهـــان                               به یارب یارب صاحب گناهــان                   به دامن پاکی دین پرورانت                               به صاحب سری پیغمبرانـــــت                  به ریحان نثار اشــک ریزان                  به قرآن و چراغ صبح خیـــزان                 ب) کاربرد ترکیبات نو و ابداع معانی مثل : سیماب کاری به معنی اضطراب وپریشانی                  ج) کاربرد جمله های عربی و ضرب المثل مثل : خروس (( الصبر مفتاح الفرج )) خواند.                   د) کاربرد استعاره های زیبا و مطبوع و نو مثل کوره تنگ و سنگ استعاره از غم و اندوه                    غمی دارم هلاک شیر مردان                         برین غم چون نشاطم چیره گـردان                    ندارم طاقت این کوره تنـگ                          خلاصی ده مرا چون لعل زین سنگ                    ر ) کاربرد تشبیهات زیبا مثل : غرقاب غم / ومصرع دوم بیت بالا : خلاصی ده مرا چون لعل ، زین سنگ                     ز) کثرت لغات و ترکیبات عربی ، ورود لغات ترکی                   س) بیان عاشقانه                   ش)اشاره به آیات و روایات واحادیث                   ص)  کاربرد اصطلاحات علمی و بسیاری از افکار فلاسفه و اصول و مبانی فلسفه خودآزمایی درس سیزدهم (تحلیل آثار مهم نظم و نثر فارسی 2) 1-  دیدار با شمس  ص 110 2-   صلاح الدین زرکوپ و پس از وفات او حسام الدین چلپی   ص 110 3-  6  دفتر ، از دو منبع عمده ی  ((قرآن)) و ((حدیث)) و در کنار آن منابع دیگری مثل : کلیله و دمنه و آثار سنایی و عطار و نظامی بهره گرفته است . 4-  رسیدن به حق و اتصال انسان به حق که از طریق کنار گذاشتن جسم و فداکردن خود و همه روح شدن حاصل می شود. و فداکردن خود از طریق عشق امکان پذیر است یا اتصال به حق که از طریق کنار گذاشتن جسم و مادیات و فداکردن خود و عشق امکان پذیر است . ص 112 5-  مثنوی جلوه گاه انسان و طبیعت است ، طبیعت جلوه گاه خداوند است . درسراسر هستی ، جز خدا هیچ وجود ندارد و انسان نیز همه جا با طبیعت و اشیاء در می آمیزد تا امکان رسیدن به حقیقت ممکن شود و اتصال انسان به حق از طریق تزکیه نفس و ترک هوی و هوس و عشق است و عشق از نظر او زاده ی کشش معشوق است و تنها شرط برای این راه جذبه ی حق است . ص 112 6-   عراقی 7- ستایش آزادگی ، همین آزادگی است که او را به (( رند )) معروف کرده است و شعر او را رندانه می خوانند . او آزادگی را می ستاید و برای به دست آوردن آن تلاش می کند  ص 116 8-  بله ، از آن جا که حافظ شهر شیراز را با تمام وجود دوست دارد ، در تمام وقایع و حوادثی که درآن شهر و برای آن شهر ، رخ می دهد خود راسهیم می داند. از این رو نه تنها شاعری است اهل علم و فضل و عرفان بلکه شخصی است که نمی تواند اوضاع سیاسی و اجتماعی شیراز را نادیده انگارد. و در مقابل آن عکس العمل نشان می دهد و نشانه ی روشن آن واکنش های تند حافظ نسبت به رفتارهای تعصب آلود و خشونت آمیز مبارز الدین است . ص 114 9-  محمد مبارزالدین ، زیرا وقتی محمد مبارزالدین بر فارس غلبه می کند ابواسحاق ممدوح حافظ ، را بر دروازه ی شهر به دار می آویزد و دوره ی آسودگی و امنیت و آزادی سیزده ساله به پایان می رسد . شهر در میان رعب و وحشت وخشونت و تعصب غرقه می سازد و ریاکاری و تزویر و عوام فریبی و دروغ و نفاق که زاده ی حکومت محتسب است رواج می یابد و حافظ به خاطر تحمل نکردن چنین اوضاعی است که با مبارزالدین سر ناسازگاری دارد. ص 114 و115 10- حافظ بعد از ابواسحاق ، محیط فارس را محیطی مساعد نمی بیند . هرچند گاه گاه از شاه شجاع جانشین مبارزالدین تعریف و تمجید می کند اما محیطی که زهد ریایی و تعصب و جهل عوام آن را چنان سرد و بی روح کرده است که دیگر برای حافظ چندان مایه ی خشنودی نیست و شاه شجاع که هردم به رنگی می گردد هرگز نمی تواند حافظ را راضی         نگه دارد ،  از این رو شیراز برای حافظ طاقت فرسا می شود و ناچار پس از چهل سال زندگی آن شهر را سرزنش می کند و هوس می کند به دیاری دیگر رخت کشد .   ص 115 11-  زیرا شاه شجاع خاصه پس از برگشت از کرمان محتسب تازه ای شده و شیراز در روزگار حکومت او مثل زمان حکومت مبارزالدین عرق در تعصب ، جهل ، نفاق ، خودبینی و زهد ریایی است و درباریان او ، زاهدان ریاکار و متملق هستند و خود شاه شجاع هم هردم به لونی می گردد و حافظ که ستایش گر آزادگی است نمی تواند این چیزها را تحمل کند و با تمام چیزهایی که به آزادگی او و دیگران لطمه وارد می کنند از جمله ریا و تعصب و نقاق و... مبارزه می کند به همین دلیل نه تنها شاه شجاع او را می آزارد بلکه زاهدان ریاکار و متملق دستگاه او همواره درصدد تکفیر و آزار او هستند . 12- با زاهدان ریاکار و متملق ، افراد خود بین ، منافق ، متعصب ، جاهل ، دروغگو ، عوام فریب ، ظاهر بین ، حاکمان ظالم و ستمگر که جامعه ی خود را در رعب و وحشت و تعصب فرو می بردند و هر کس و هر چیزی که به آزادگی او و دیگران لطمه وارد می کردند مبارزه می کرد . 13- رند در فرهنگ و جهان بینی حافظ ، متعالی ترین معنای خود را می یابد او شعر خود را رندانه و مکتب خود را      مکتب رندی می نامد، رند دردیوان او، انسان برتر، انسان کامل وانسان آزاده وحتی رندان تشنه راهمپای اولیای خدا می داند. رندان تشنه طلب را آبی نمی دهد کس                               گویی ولی شناسان رفتند از این ولایت (1) 14- چون حافظ تحولی بزرگ در غزل فارسی ایجاد کرد و سبکی مستقل به وجود آورد و شعر از لحاظ فصاحت و بلاغت و زیبایی و شکوه در اوج است و فکر و بیان او هر دو عالی است درشعر او بلاغت کلام و هنر تلفیق و ترکیب کلمات و آفرینش های هنری و تصویر های بی نظیر و صنایع معنوی ، خاصه ایجاز و ایهام ، شعر حافظ را به عالی ترین مرتبه ی خود سوق می دهد . 15- مضمون آفرینی در شعر ، خلق مضامین بکر ، نازک خیالی ، ساختن شبیهات و استعارات و کنایات تازه و کاربرد تمثیل و ارسال المثل ، آوردن الفاظ عامیانه و معمولی و گاه پیش افتاده ، آوردن افکار و اندیشه های عامیانه ، ترکیب کلمات ، آفرینش ترکیبات و تعبیرات نو . 16- تازگی در مضمون آفرینی در شعر ،  مضامین بکر، نازک خیالی ، آنچه از لحاظ فکر و مضمون بر شاعران دیگر تا حدی اضافه دارد عرفان و حکمت است به طوری که در غزل های او گاه بعضی ابیات آن شاهکار ذوق و اندیشه است . گاه ابیات لطیف و اخلاقی چنان فریبنده است که غالباً به صورت ضرب المثل در می آید . 17- غزل 18- مضامین اخلاقی ، عرفان و حکمت 19- کاربرد تعبیرات و ترکیبات نو مانند :          زخم نمایان تیر عشق بودن ، خار خار جست و جو ، پشت بر دیوار حیرت دادن ، دارالامان تنهایی ، شبیخون خمار،           سفال عالم خاکی ، خرقه ستاندن نافه ، نگین حلقه ی گردون بودن ، چراغ کلک -         وجود تعبیرهای عامیانه ، مانند : دشت دشت از سایه ی مردم گریزانیم ما -          در مضمون آن ، اخلاق و حکمت دیده می شود . -          مضمون آفرینی و نازک خیالی و تازگی تشبیهات مانند :         پشت چون آیینه بر دیوار حیرت داده ایم ، وحشی دارالامان گوشه ی تنهایی ایم ، در سفال عالم خاکی چور بمانیم ما 20- تکلیف دانش آموزان است خودآزمایی درس چهاردهم (تحلیل آثار مهم نظم و نثر فارسی )  ص 134 1- به خاطر امانت داری و صداقت و صراحت در تاریخ و بیان حقایق تاریخی اهمیت فراوان دارد، زیرا مورخ سعی کرده است تا آنجا که ممکن است حقایق تاریخی را با تخیلات  یا تعارفات و دروغ گویی های بی مورد در نیامیزد و تاریخی واقعی و مستند را ارائه دهد . 2-   الف : مشاهدات و تجربیات سیاسی و اجتماعی خود /         ب: مراجعه به افراد مورد اعتماد که خود شاهد حادثه بودند و کسب اخبار از آن ها          ج: استفاده از کتاب های قابل اعتماد 3-   الف : نثر داستانی ، است که در خدمت محتوای تاریخی قرارگرفته است .          ب: استفاده از اطناب و ایجاز به جا و مناسب          پ : کاربرد تمثیلات و تعبیرات بلیغ و زیبا --------------------------------------------------------------------------------------- 1-  علی اصغر دادبه ، مکتب حافظ ، مکتب رندی ، دفتر دوم حافظ پژوهی ، ص 12 2-  بهاءالدین خرمشاهی ، حافظ نامه ، ج 1 ، ص 407          ت : استفاده طبیعی و معتدل از لغات عربی و جمع های مکسر عربی و گاه عبارات و جملات عربی که هرگز تکلفی در                 نثر بیهقی وارد نکرده است .          ث : حذف افعال به قرینه به اقتضای  بلاغت         ج: آفرینش واژه ها و ترکیبات بدیع         چ :  اسنشهاد به تاریخ و قصه 4-   الف :کاربرد توصیفات دقیق و جزئی و هنرمندانه           ب : تجسم و تصویر هنرمندانه ی صحنه ها و اشیاء و اشخاص          پ : رعایت بلاغت از جهات مختلف که کلام او را جذاب و گیرا کرده است          ت :  کلمه آفرینی که نه تنها بر زیبایی در آهنگ کلام می افزاید بلکه معانی و مفاهیم کامل را القا می کند .          ث : کاربرد تمثیلات و تعبیرات که کلام او را به اوج زیبایی و بلاغت می رساند          ج : استفاده اطناب و ایجاد به جا و طبیعی 5-  کوتاهی جمله ها مثل : فرمان نمی بردند ( کاهل دار برخاستند.   /   باران قوی تر شد. -         حذف بخشی از فعل به قرینه مثل : گروهی از گله داران در میان رود غزنین فرود آمده بودند و گاوان بدان جا داشته . -          خوش آهنگی کلام مثل :  آخرها کشیده و خر پشته زده و ایمن نشسته -         وجود تعبیرهای مناسب مثل : گله داران جستند و جان را گرفتند / مدد سیل پیوسته چو لشکر آشفته در می رسید . -          کلمه آفرینی مثل : ترگونه ، کاهل وار، کوتاه گونه ، با رانک و ... -          کاربرد ساخت قدیمی افعال : چون ممکن شدی /، بتوانستی گذشت /، مدد سیل در می رسید -          جابه جایی اجزای جمله مثل : یلی بود قوی / ، اقرار کردند پیران کهن / ، محال بود برگذر سیل بودن -          استشهاد به آیه ، حدیث ، روایت مثل : نعوذ بالله من الاخر سین و الا صمین           پیغمبر (ص) -          توصیف دقیق صحنه ها و اشیاء -         استفاده از نقل قول های مستقیم -          کهنگی واژه ها مثل : پشتیوان ، نماز خفتن ، نماز دیگر و... 6- آئین های معمولی زندگی با مسائل عمیق اجتماعی و اخلاقی و تربیتی، علوم و فنون و آیین ها وسنت های مختلف برای تربیت فرزند خود . 7-  در هر باب ابتدا خطاب به پسرخود ، به تعریف یا توصیف موضوع مورد نظر می پردازد و در باب آن سخن می گوید. سپس برای توضیح بیش تر و روشنگری مطلب حکایت یا حکایت هایی نقل می کند که این حکایات یا از اجداد و پدران خود اوست یا از تاریخ گذشتگان و امیران و پادشاهان و بزرگان پیشین است . 8-  نثر قابوس نامه ، نثر ساده و روان است / لغات عربی درآن بسیار اندک است و این مقدار اندک هم لغات معمولی و رایج عربی در زبان فارسی است . -         لغات و اصطلاحات فارسی در آن بسیار است و ظاهراً نویسنده دربه کار بردن لغات فارسی تعمد داشته است . -          اصطلاحات علمی و فنی از جمله فلسفه ، نجوم ، هندسه و طب و شعر وفقه و امثال آن به کار برده است . -          جمله ها کوتاه است. -          نویسنده اشعار خود را در جای مناسب همراه با نثر آورده است 9-   الف : نثر هر دو کتاب ساده و روان و خوش آهنگ است          ب : جمله ها و عبارت ها در نثر هر دو کتاب کوتاه است          پ: لغات عربی در نثر بیهقی بیش تر و واژه های فارسی در نثر قابوس نامه چشم گیر تر است        ت: در هر دو کتاب تعبیرات زیبای فارسی به چشم می خورد         ث : حذف فعل یا بخشی از آن یا حذف بخشی از جمله در نثر بیهقی کاملاً آشکار است         ج : ویژگی های نثر داستانی از جمله توصیف های جزئی و دقیق وتصویر صحنه ها و اشیاء و اشخاص در نثر بیهقی                بارزتر است . 10- ویژگی متن درس :      الف: سادگی و روانی وخوش آهنگی مثل : تا بتوانی ، از نیکی میاسای و خویشتن را به نیکی و نیکوکاری بر مردم نمای و       چون نمودی به خلاف نموده مباش به زبان دیگر مگوی و به دل مباش تا گندم نمای جو فروش نباشی .      ب:کوتاهی جملات و تکرار واژه ها مثل : اندرآب جست . / آب تیز همی آمد. / فتح را بگردانید. / فتح دانست.      پ: فراوانی واژه های فارسی     ت: کمی لغات عربی و همین مقدار اندک هم لغات عربی ساده و رایج هستند مثل : نجیب ، عزیز، خلیفه ، جهد و...      ث :کهنگی تلفظ برخی از کلمات مثل شناء و (شنا)  ، اوستاد (استاد) ، اوفتادن (افتادن ) ، نبشته (نوشته ) و...       ج : قدیمی بودن ساخت افعال مثل : همی شد ( می شد) ، می شد ( می رفت ) ، غوطه همی خوردن (غوطه خوردن ) ،        بگرفتی (می گرفتم )       چ : تعبیرهای فارسی مثل : از خود نمودن (وانمود کردن ) ، با چیزی بسنده نبودن ( از عهده چیزی برنیامدن ) 11- هدف او آموزش مسائل اخلاقی و تربیتی است او می خواهد آنچه از نظر اخلاق دینی خوب و پسندیده است در لباس فصیحت بیان کند و دیگران را در آنچه خود می اندیشد و می پسندد سهیم کند . ص 131 12- بله ، دنیا آن چنان که هست نه آن چنان که باید باشد. 13- او همه نوع اندیشه با همه ی خوبی ها و بدی ها در طبقات مختلف جامعه از پادشاه گرفته تا درویش بیان کرده است و همه ی آن طبقات اجتماعی را از لحاظ روحیات و اخلاق و رفتار مورد بررسی قرار داده و به تحلیل اجتماع خود پرداخته است تا ارزش های اخلاقی ودینی که خوددرباره آن ها اندیشیده و آن ها را پسندیده رواج دهد. عناوین باب ها حوزه ی اندیشه ی سعدی را به خوبی نشان می دهد . 14- گلستان هشت باب دارد : باب اول : در سیرت پادشاهان / باب دوم : در اخلاق درویشان /  باب سوم : در فضیلت قناعت / باب چهارم : در فواید خاموشی / باب پنجم : در عشق وجوانی / باب ششم : درضعف و پیری  / باب هفتم : در تاثیر تربیت / باب هشتم : در آداب معاشرت       هر کدام از ابواب سرشار از نکات مهم اخلاقی و اجتماعی است . 15- الف : رعایت مقتضای حال یعنی مناسب اندیشی و مناسب گویی          ب : تناسب وهماهنگی بین حروف وواژه ها وجمله ها ،کاربردواژه ی مناسب که هرواژه درکلام سعدی جای خاصی                 دارد           پ : به حد اعلا رساندن ایجاز در کلام یا فشرده نویسی           ت : کاربرد طبیعی و معتدل آرایه های ادبی           ث : کاربرد آیات و احادیث           چ: استفاده از تمثیلات تاریخی مناسب          ج :کاربرد لغات ، جمله ها وعبارات و اشعار عربی در حد مناسب وبه دور از تکلف و ... 16- نثر سعدی یک نثر ابتکاری وهنرمندانه و ترکیبی است نو میان نثر مصنوع و نثر مرسل و پیوندی است میان این دوسبک . تفاوت نثر گلستان با نثر مصنوع عبارتند از :  الف )در نثر مصنوع کاربردآرایه های ادبی آن قدر فراوان و محسوس است که بیش تر از خود موضوع جلب توجه می کند از این رو چون معنی را فدا می کند زیبا جلوه نمی کند اما سعدی هنرمندانه و ابتکاری عمل می کند و برخلاف زمان خود از آرایه ها و صنایع ادبی به طور ((متعادل )) و ((طبیعی )) بهره می گیرد و اثری می ‍آفریند که نثر در اوج زیبایی و سادگی است . ب: نثر مصنوع در آن زمان از ایجاز پرهیز داشته است و نویسندگان برای توصیف یک صحنه یا بیان یک مطلب از کلمات مترادف و پی درپی استفاده می کردند در صورتی که یکی از خصوصیات نثر گلستان ایجاز است و توجه سعدی به ایجاز ، نوعی سنت شکنی است او در انتخاب کلمات دقت زیاد دارد و هیچ عبارت و کلمه ای که در کلام زاید باشد نمی آورد . گاه با چند کلمه یک حکایت زیبا با نکات ارزنده بیان می کند . 17- هر واژه در کلام سعدی جای خاص و معینی دارد به طوری که اگر آن را از جای خاص خود برداریم ، نظم و تناسب و ناچار زیبایی و لطف کلام از بین می رود . ص 133 18- برادر که در بند خویش است ، نه برادر و نه خویش است / مشک آن است که خود ببوید ، نه آن که عطار بگوید ./ هرکه را زر در ترازوست ، زور در بازوست / هنر چشمه ی زاینده است و دولت پاینده / هر چه نپاید دلبستگی را نشاید / هر چه زود برآید، دیر نپاید / خبری که دانی دلی بیازارد تو خاموش باش تا دیگری بیارد / دانا چو طبله ی عطار است خاموش و هنرنمای و نادان چو طبل غازی ، بلند آواز و میان تهی / دروغ مصلحت آمیز به که راست فتنه انگیز / نه هر چه به قامت مهتر به قامت بهتر . 19-        الف :به کاربردن هر واژه در جای مناسب             ب: موسیقی و خوش آهنگی             پ: استفاده از چاشنی طنز             ت: وسعت و تنوع و رنگارنگی صحنه ها و آدم و حوادث             ث : تناسب گفتارها با روحیات و شخصیت های افراد             ج : توصیف و تجسم هنرمندانه ی مناظر و صحنه ها و اشخاص در نهایت ایجاز             چ : به کارگرفتن واژه ها و ترکیبات رایج            ح: استفاده از تمثیل و استشهاد به آیات و احادیث            خ : کاربرد لغات و عبارات عربی             د: کاربرد اشعار عربی و فارسی              ذ: توصیف خلقیات و حالات درونی افراد. 20- تکلیف دانش آموزان است.