آرایه ها

خلاصه ای از آرایه های ادبی و جواب خود آزمایی ها سوم انسانی درس آرایه ای ادبی

آ

            نکات مهم آرایه های ادبی ر

انواع نثر
1-ساده یا مرسل:
نثری را می گویند که نویسنده در آن از لغات ساده و قابل فهم استفاده می کند.مانند :سیاست نامه ،تاریخ بیهقی،قابوس نامه(نصیحت نامه) کلید : قست
2- نثر مصنوع و متکلف:
نثری را گویند که نویسنده در آن از آرایه های ادبی و لغات مشکل فراوان استفاده می کند.مانند : کلیله و دمنه،جهانگشای جوینی،دره نادری،تاریخ وصاف،مقامات حمیدی
کلید :دمت کج
3-نثر مسجع و آهنگین :
نثری را می گویند که دارای قافیه باشد(قافیه در نثر را سجع می گویند)
نکته:ابداع کننده نثر مسجع 396/481 خواجه عبدالله انصاری.تمام آثار خواجه به نثر مسجع است و شعر به آن منصوب می کنند.ابوسعید ابوالخیر نیز شعر منصوب دارد.
4-نثر شکسته:
نثری را می گویند که نویسنده مطالبش به زبان محاوره بسیار نزدیک است.

شعر-نظم:کلامی است موزون و مقفی که خیال انگیز و اندیشمندانه باشد
ردیف-به کلمه و کلماتی می گویند که بعد از قافیه می آیند و دارای دو 2 شرط اساسی باشند
1-به یک شکل 2-به یک معنی
نکته :به دو دلیل شاعر از ردیف استفاده می کند.
1-افزایش موسیقی 2-پوشاندن عیوب قافیه
1216/1286-صائب تبریزی –کمترین ردیف را استفاده کرده است.(سبک هندی)
نکته :هر چیزی که عینا یکی باشد می تواند ردیف باشد.
گوهر خویش را هویدا کن کمال این است و بس*خویش را در خویش پیدا (کن کمال این است وبس)
*سه جمله ردیف است/از جایی که یک شکل دارند
قافیه :به کلمه و کلماتی گویند که قبل از ردیف می آیند و در بخش پایانی خود دارای حرف یا حروف مشترک باشند. واژه=کلمه =/= حروف
بشنو از نی چون حکایت می کند از جدائی ها شکایت می کند
یافتن حروف قافیه:
از سمت چپ حرکت می کنیم به اولین مصوت که رسیدیم بر می گردیم.
حکایت = ح ِ ک ا ی َ ت
تست:حکایت و شکایت
1-اَیت 2-َت √ 3- یَت 4- کایَت 5-ِکایت
مراعات نظی (تناسب):
اگر شاعری اجزاء یک یا چند مجموعه را برای بیان هدفی واحد مورد استفاده قرار دهد،شعر دارای صنعت مراعات یا تناسب است.
از دست و زبان که بر آید کز عهده شکرش به در آید

تلمیح:
اگر شاعری در بیتی به بخشی از دانسته های ما اشاره کند(آیه ،حدیث،داستان،واقعه تاریخی)شعر دارای صنعت تلمیح است.
عنکبوتی را به حکمت دام داد صدر عالم را در او آرام داد
تلمیع :
اگر شاعری مصرع یا بیتی را به فارسی و مصرع یا بیت دیگری را به عربی بگوید شعر دارای صنعت تلمیع است و چنین شعر را ملمع نیز می گویند.
الا یا ایها الساقی ،ادر کاسا و ناولها که عشق آسان نمود اول ولی افتاد مشکلها
تضمین:
اگر شاعری در اشعار خود از آیه،حدیث و یا شعر شاعر دیگری عیناً استفاده نماید،شعر دارای صنعت تضمین است.
نکته :شاعر موظف است نکته نقل شده را در داخل گیومه قرار دهد و اگر از شعر شاعر دیگری استفاده می کند نام شعری آن شاعر را هم بیاورد.
نکته :اگر مطلب نقل شده آیه یا حدیث باشد غیر از تضمین به آن دَرج یا اقتباس نیز می گویند.
چه خوش گفت فردوسی پاکزاد که رخمت بر آن تربت پاک باد
((میازار موری که دانه کش است که جان دارد و جان شیرین خوش است))
تضاد (طباق،مقابلهیا تقابل):
اگر شاری در بیتی از لغات و یا مفاهیم ضد هم استفاده کنند،شعر دارای صنعت تضاد،طباق ،مقابله و یا تقابل است.
ز گرمی و سردی و از خشک و تر سرشتیم به اندازه یکدگر
تناقض(متناقض نما،پارادکس):
اگر شاعری دو مفهوم ضد هم را در یک چیز بیان کرد،شعر دارای صنعت تناقض است.
هرگز وجود حاضرِ غایب شنیده ای من در میان جمع و دلم جای دیگر است
نکته:هر تناقضی نوعی تضاد هم به حساب می آید،اما هر تضادی نوعی تناقض نیست.
لف و نشر(پیچاندن و باز کردن):
اگر شاعری چند مطلب را بدون هیچ توضیحی پشت سر هم بیاورد (لَف)و بعد شروع به توضیح نماید(نشر)در مجموع به آن لف و نشر می گویند.
به روز نبرد آن ید ارجمند به شمشیر و خنجر به گرز و کمند(لف)
برید و درید و شکست و ببست(نشر) یلان را سر و سینه و پای و دست
مبالغه(غلو یا اغراق):
اگر شاعری در بیتی مطلبی را بیش از حد معمول بزرگ نماید بیت دارای صنعت مبالغه،اغراق و غلو است.
به گرز گران دست برد اشکبوس زمین آهنین شد سپهر آبنوس
ایهام :
اگر شاعری در بیتی از لغتی استفاده کند که دارای دو 2 معنی باشد.
1- معنی نزدیک 2- معنی دور هدف شاعر معنی دور باشد ولی ما معنی نزدیک را بفهمیم.
امشب صدای تیشه از بیستون نیامد گویا به خواب شیرین فرهاد رفته باشد
شیرین = معشوقه فرهاد شیرین= خوش√ایهام تناسب :
اگر شاعری علاوه بر لغات ایهام دار از لغات دیگری متناسب با معنای نزدیک لغت استفاده کند،برای آنکه ما را از معنی دورتر کند اصطلاحاً به آن ایهام تناسب می گوییم.
هندو به پیش خال تو باشد به چاکری مهر رخ تو راست ،مه و زهره،مشتری
مشتری = سیاره مشتری مشتری = خریدار
اصلوب معادله:
اگر شاعری یکی از مصرع ها را برای مصرع دیگر مثال بیاورد ،طوری که ما بتوانیم بین دو مصرع علامت مساوی قرار دهیم و یا چنانچه جای دو مصرع را عوض کنیم،تغییری در معنا پیش نیاید،شعر دارای اصلوب معادله است.
بی کمالی های انسان از سخن پیدا شود پسته بی مغز چون لب وا کند رسوا شود
دود اگر بالا نشیند کسر شان شعله نیست جای چشم ابرو نگیرد ،گرچه او بالاتر است

صنعت واج آرائی (نغمه حروف):
اگر شاعری در بیتی از حرف یا حروفی برای افزایش موسیقی استفاده کند،شهر دارای صنعت واج آزائی یا نغمه حروف است.مانند:
شب است و شاهد و شراب و شیرینی غنیمت است چنین شب که دوستان بینی
صنعت ارسال المثل(تمثیل):
اگر شاعری مصرع یا بیتی را که ضرب المثل بوده یا شده باشد مورد استفاده قرار دهد شعر دارای صنعت ارسال المثل یا تمثیل است.مانند:
زلیخا گفتن و یوسف شنیدن شنیدن کی بود مانند دیدن
تشخیص (آدم نمایی،personification،جان بخشیدن با اشیاء):
اگر شاعری برای امور غیر جاندار هویتی جاندار قائل شودو یا برای امور انسانی هویتی انسانی، شعر دارای صنعت تشخیص است.
گویی بط سفید ،جامه به صابون زده است کبک دری ،ساق پا ،در قدح خون زده است.
حس آمیزی (حسن تعلیل):
اگر شاعری جای حواس را عوض کند و یا چند حس را با همدیگر در آمیزد،شعر دارای صنعت حس آمیزی است. مانند:
خبر تلخ،لبخند نرم،سخن شیرین
عکس (قلب):
اگر شاعری در بیتی جای کلمات را طوری تغییر دهد که معنا کاملا بر عکس شود ،شعر دارای صنعت عکس یا قلب است. مانند:
چنین است رسم سرای دری گهر زین به پشت و گهی پشت به زین
استفهام انکاری(استفهام تاکیدی):
اگر شاعری در بیتی ،سوالی را مطرح کند ،که در خود سوال جواب وجود داشته باشد،شعر دارای صنعت استفهام انکاری است.
پیاده ندیدی که جنگ آورد سر سرکشان زیر سنگ آورد؟
تجاهل العارف:
اگر شاعری در بیتی عمدا خود را به نا آگاهی بزند،اصطلاحا به آن تجاهل العارف می گویند.مانند:
ندانم این شب قدر است یا ستاره روز تویی برابر من یا خیال در نظرم؟
تکرار :
اگر شاعری در بیتی غیر از فعل و حرف اضافه ، لغتی را بیش از یک بار بیاورد ،شعر دارای صنعت تکرار است.
نکته:اگر لغت تکراری یکی از سه لغتی باشد که در آخر می آید،اصطلاحا به آن تصدیر می گویند.
اگر دقیقا لغت اول در آخر بیت بیاید،اصطلاحا به آن رد الصدر الی العجز می گویند.
زبان در کش ای مرد بسیار دان که فردا قلم نیست بر بی زبان
این بیت دارای :1- رد الصدر 2- تصدیر 3- تکرار می باشد
سجع :
یکسانی دو واژه در واج های پایانی(مطرف) وزن(متوازن) و یا هر دو(متوازی) را می گوییم.
متکلم را تا کسی عیب نگیرد،سخنش صلاح نپذیرد.(مطرف)
ملک بی دین باطل است،و دین بی ملک زایل.(متوازن)
همه کس عقل خود را به کمال نماید و فرزند خود به جمال.(متوازی)
نکته:اگر کلمات دو مصرع از بیتی با یکدیگر سجع مطرف یا متوازن باشند،بیت دارای سجع موازنه است.و اگر چنانچه کلمات دو مصرع دارای سجع متوازی باشند،بیت دارای آرایه ترصیع است.
1-مطرف(سجع موازنه)
سجع : 2-متوازن(سجع موازنه)
3-متوازی(ترصیع)
آتش عشق است کاندر نی فتاد جوشش عشق است کاندر می فتاد
بیت دارای صنعت :1- ترصیع 2- سجع 3- موازنه
جناس :
یکسانی دو واژه در واج های تشدید دهنده با اختلاف در معنی.
1-اگر کلمات کاملا شبیه هم باشند و اختلاف فقط در معنی باشد جناس تام است.
برادر که در بند خویش است ،نه برادر نه خویش است.
2-اگر کلمات جناس فقط در اعراب با همدیگر اختلاف داشته باشند،جناس ناقص حرکتی می گوییم.
مَلِک،مِلک،مُلک،مَلَک
3-اگر کلمات جناس در حرف اول ،وسط یا آخر با هم اختلاف داشته باشند به آن جناس ناقص اختلافی می گویند.مانند:
ریش-کیش/بازار –بی زار/خروش –خروس
4-اگر کلمات جناس حرفی در اول ،وسط یا آخر بیش از دیگری داشته باشند،به آن جناس ناقص افزایشی می گویند.مانند:
دست-دوست/شفق-شفقت/زار-مزار
5- اگر در کلمات جناس فقط جای حروف عوض شده باشد به آن جناس قلب می گویند.مانند:
اهمال و امهال
6-اگر کلمات جناس فقط در نقطه با همدیگر اختلاف داشته باشند ،به آن جناس خط می گویند.مانند:
باک-پاک/خاک-چاک
7-تشبیه:
مانند کردن چیزی به چیزی از جهتی.مانند:
علی در شجاعت مانند شیر است. قد او در بلندی مانند سرو است.
1 2 3 4 1 2 3 4
1-مشبه 2- وجه شبه 3- ادات تشبیه 4- مشبه به
نکته:اگر مشبه و مشبه به ،تشبیهی به صورت ترکیب بیاید،اصطلاحا به آن اضافه تشبیهی می گویند.
سرو قد=قد مانند سرو است.√
روش تشخیص اضافه تشبیهی:
برای تشخیص اضافه تشبیهی جای مضاف و مضاف الیه را عوض می کنیم،مابین آن" مانند" قرار
می دهیم و در پایان "است"قرار می دهیم.مانند:
خواب غفلت،خرمن اعمال √غفلت مانند خواب است. √اعمل مانند خرمن است.
استعاره:
اگر مشبه به تشبیهی را به جای تمام ارکان آن به کار ببرند.اصطلاحا به آن استعاره می گویند.مانند آنکه بگوییم :زلزله آمد و منظورمان فلانی است که در شیطنت مانند زلزله است.
نکته:به اینگونه استعاره ها استعاره مصرحه می گویند.
نکته:اگر در ترکیب اضافه ای ،مضاف در مضاف الیه وجود نداشته باشد ،یعنی مضاف را برای مضاف الیه قرض گرفته باشند ،به چنین اضافه هایی اضافه استعاری می گویند.(استعاره مکنیه)
نکته:اگر در اضافه های مکنیه،مضاف یکی از اندام بدن انسان باشد،یا امری مربوط به انسان باشد علاوه بر استعاره مکنیه دارای صنعت تشخیص نیز می باشد.مانند:
ارکان عرش=(استعاره مکنیه)
چشم دل=(استعاره مکنیه)(تشخیص)
دامن وجود=(استعاره مکنیه)(تشخیص)
نکته:در استعاره شباهتی وجود دارد که بعد آن را به کار می برند.
مجاز:
به کار بردن لغت را می گوییم،در غیر معنای حقیقی و بدون شباهت.
1-مکانی را می گوییم و منظورمان مردم آن مکان اند(علاقه محلیه).مانند:
سواران لشکر بر انگیختند همه دشت پیشش درم ریختند
دشت مجاز از مردم
2-ظرف را می گوییم و منظور محتوی آن است(علاقه ظرفیه).مانند:
پیاپی بکش جام و سرگرم باش بهل گر بگیرند بی کار ها
جام مجاز از محتوی آن یعنی می است.
3-جزئی از یک کل را می گوییم و منظورمان کل آن چیز است(علاقه جزئیه).مانند:
لب و دندان سنایی همه توحید تو گوید مگر از آتش دوزخ ،بودش روی رهایی
4- کل را می گوید و منظور جزئی از آن است(علاقه کلیه).مانند:
دست در حلقه آن زلف دو تا نتوان زد. (دست مجاز از انگشت می باشد.)
5-اگر آلت یا وسیله ی چیزی را به جای چیزی به کار ببریم به آن (علاقه عالیه) می گویند.
مانند: زبان مریز = سخن مگو
6-اگر سبب چیزی را به جای آن به کار ببریم.(علاقه سببیه).
نفسم در نمی آید=نمی توانم حرف بزنم.
7-چیزی که لازمه چیز دیگری است به جای آن به کار ببریم.(علاقه لازمیه) مانند:
مادرت را به عزایت می نشانم.=منظور کشتن است.
نکات مازاد بر درآمد در کتاب کانون
اگر وجه شبه و ادات تشبیه از یک تشبیه حذف شود و فقط مشبه و مشبه به باقی بماند ،تشبیه بلیغ خواهد بود.
تشبیه ،ادعای همانندی مشبه است به مشبه به ولی حذف ادات تشبیه،ادعای اتحاد و همسانی مشبه و مشبه به است و تلاشی است که در ذهن ایجاد می کند باعث تاثیر بیشتر و زیبایی آن می شود.
تشبیه بلیغ ،رساترین و زیبا ترین تشبیه است.اگر تشبیه به صورت ترکیب اضافی (اضافه تشبیهی) باشد،تشبیه بلیغ اضافی خواهد بود‌‌‍،در غیر این صورت ،یعنی اگر به صورت جمله اسمیه و یا حالتی دیگر باشد،تشبیه بلیغ اسنادی خواهد بود.
مثال :عشق مثل کیمیا متحول می کند(تشبیه کامل)=عشق کیمیاست.(تشبیه بلیغ اسنادی)=کیمیای عشق(تشبیه بلیغ اضافی).
توجه!اگر در تشبیه یک مشبه و یک مشبه به وجود داشته باشد ،یعنی یک چیز به چیز دیگر تشبیه شده باشد(تشبیه مفرد )است.ولی اگر دو یا چند چیز به دو یا چند چیز دیگر به صورت همزمان پیوند داده شده باشند(تشبیه مرکب) خواهد بود.در این تشبیه،پیوند مهم است،نه صرفا شباهت.
نکته:وجه شبه در تشبیه مرکب ،نتیجه ای است که از اجزای مشبه و مشبه به پدید می آید.
نکته:تشبیه ادعای همانندی است ولی استعاره ،ادعای یکسانی است و از تشبیه رساتر است ،زیرا استعاره از درون تشبیه بلیغ خلق می شود.
اگر مشبه به محذوف ،انسان باشد،یعنی فعل ،صفت،ویژگی و یا عضو و جزئی از انسان برای غیر انسان بیاید و یا حتی اگر غیر انسان مخاطب واقع شود،این استعاره مکنیه(تشخیص )خواهد بود.
نکته:تمام اضافه های استعاری ،استعاره مکنیه اند و اگر مضافشان مربوط به انسان باشد تشخیص هم محسوب می شوند.
*.علاقه:ارتباطی است که میان معنای حقیقی و معنای مجازی کلمه وجود دارد.
*.قرینه:نشانه ای است که در کلام وجود دارد و باعث می شود ذهن به معنای مجازی متوجه شود.قرینه به دو نوع است :لفظی و معنوی.
بیشتر مجاز ها کلماتی هستند که ما را به معنی مجازی متوجه می کنندولی گاهی شرایط زمانی و مکانی نشان می دهد،واژه مجاز دارد.
علت پیدایش مجاز محدود بودن الفظ و نا محدود بودن معنا می باشد.
مجاز خیال انگیز است،زبان را وسعت می بخشد و باعث ایجاز و مبالغه می شود و باید توجه داشت کلماتی که چند معنی دارند ،مجاز محسوب نمی شوند.
استعاره نوعی مجاز است ،از این رو که مشبه به در معنای واقعی خویش به کار نرفته و به جای مشبه آمده است.
کنایه:
در لغت (پوشیده سخن گفتن)است درباره امری یا به بیانی ساده و در یافتن معنی معنی از طریق استدلال ،یعنی اینکه فعل جملهیا کل جمله یا مجموعه ای از کلمات در معنی واقعی شان به کار نرفته باشند.
کنایه به سه دسته تقسیم می شود:
1- علت:آنچه بیان می شود ،علت امری است که مورد نظر است.
2-نشانه:آنچه بیان می شود نشانه امری است که مورد نظر است.
3- نمونه:آنچه بیان می شود ،نمونه ای از موارد مشابه موضوعی است که مورد نظر است.
نکته:اگر سجع در چند کلمه پشت سر هم بیاید،تضمین المزدوج نامیده می شود.
مثل:به گوش و هوش،نیوش از من به عشرت کوش.
نکته: نام دیگر جناس افزایشی : زایل یا مذیل است.
*اشتقاق: از شاخه های فرعی جناس است،یعنی اینکه دو طرف ،اختلافشان بیشتر از یک حرفو یک مصوت باشدو تنها ریشه های مشترکی داشته باشند. و یا به اصطلاح هم خانواده یا هم ریشه باشند.گاهی کلمات هم جناس ناقص محسوب می شوند و هم اشتقاق که جناص ناقص ترجیح دارد.
نکته:در بیت ها و جمله هایی که سجع های مواتوازی و مطرف در مقابل هم قرار می گیرند،آرایه موازنه موجود است.
نکته:پر کاربرد ترین آرایه نظم و نثر فارسی محسوب می شود.
نکات مهمی که درس داده نشده
بیت:خانه-بیوت-کمترین مقدار شعر-واحد نامگذاری شعر فارسی-ج ابیات.
فرد=کوتاهترین قالب شعر فارسی-یک بیت.
مصراع=کمترین مقدار سخن موزون-ج مصاریع.
وزن=آهنگ خاص هر شعر.
قافیه=کلمات هماهنگ پایان مصرع ها-یک حرف +یک مصوت در اقفیه باید یکسان باشد.
تاثیرات قافیه:1-تکمیل وزن 2-تاثیر بخشی بیشتر شعر 3-تنظیم فکر و احساس شاعر 4- استحکام شعر
تاثیرات ردیف:1-اختیاری 2-ایجاد نوعی انسجام 3-افزایش تاثیر موسیقایی کلام 4-تداعی معانی
نکته:قالب :"تعداد ابیات،محتوا و وزن را مشخص می کند".
اسم تخلص: اسم شعری شاعر است که در بیت یا ابیات پایانی غزل و قصیده می آورند.
عوامل تاثیر شعر:1-عاطفه 2- وزن 3- زبان 4- خیال انگیزی
عاطفه:اساسی ترین عامل پیدایش شعر
وزن:اصلی ترین عامل موسیقی شعر.
واج:1-کوچکترین جزء نقش دار زبان2- سبب تمایز میان دو واژه 3- زبان فارسی 29 واج می باشد.
4-واج دو دسته است:الف-صامت ب-مصوت.
صامت:واج های بی صدا(23 واج)
مصوت:واج صدادار(6 واج)
هجا:برای هجا بندی کلمات را همان طور که می خوانیم نه آنطوری که می نویسیم بخش می کنیم.
1- هجای کوتاه:فقط دو صدا (واج) د ارد. صامت +مصوت کوتاه
(U)
2-هجای بلند:سه واج دارد به دو حالت:
صامت+مصوت بلند
صامت+مصوت کوتاه +صامت
(_)
3-هجای کشیده:چهار یا پنج هجا دارد دو حالت دارد:
صامت+مصوت بلند+صامت(+صامت+صامت...)
صامت+مصوت کوتاه+صامت(+صامت+صامت+...)
(U_)
توجه!اگر در هجایی نون ساکن بع د از مصوت بلند قرار گیرد حذف می شود.البته اگر در یک هجا نباشد حذف نمی شود.مثال: خون= یک هجای بلند.
نکته مهم:
هموزنی دو کلمه = برابری تعداد هجا ها و مطابقت هجاهای بلند و کوتاه در برابر یکدیگر.
قالب های شعری



1- قصیده:
از آغاز شعر فارسی(ق سوم) به تقلید از شعر عربی پدید آمد و تا قرن ششم رواج بیشتری داشت . قافیه آن در مصراع اول وتمام مصراع های زوج آن است.بیشتر برای:توصیف ،مدح،هجو، پند و اندرز،حکمت و عرفان به کار برده می شود. کلید= طمع پح
معروفترین شاعران این قالب:رودکی،فرخی سیستانی،ناصر خسرو،مسعود سعد،سنایی،انوری،خاقانی،سعدی،قآنی،ملک الشعرای بهار،دکتر مهدی حمیدی،امیری فیروز کوهی و مهرداد اوستا هستند.
قسمت های آن عبارتند از:
1- مطلع:نخستین بیت
2- تغزل:بیت های نخستین شعر که معولا در عشق و جوانی و یا وصف طبیعت است.
3-بیت تخلص:بیتی است که شاعر با آن از مقدمه خلاص و رها می شودو وارد اصل موضوع شعر می شود.البته گاهی به دو 2 یا چند بیت کشیده می شود ولی یک بیتی اش موجز و زیباتر است.
4-تنه اصلی:اصلی ترین قسمت قصیده است،زیرا مقصود اصلی شاعر را در بر می گیرد.
5-شریطه:دعای پایانی شاعر است برای جاودانگی عمر ممدوحو معشوق و برای این امر شروطی را می گذارد که از این جهت به آن شریطه می گویند.
6- مقطع:بیت پایانی قصیده است و باعث حسن ختام می شود و معمولا اسم تخلص شعر شاعر در آن است.
7- تجدید مطلع:بیت مصرعی است که شاعر در میان قصیده می آورد و بعد از آن قصیده را با قافیه بیت مصرع آن که معمولا متفاوت با مطلع قصیده است،ادامه می دهد.خاقانی و سعدی تجدید مطلع های معروفی دارند.

2- غزل:
شعری است که حد اقل پنج تا پانزده بیت،با قافیه ای در مصراع اول و تمام مصراع های زوج(همانند قصیده)درون مایه اش عشق و عرفان است که قبل از قرن ششم با درون مایه عاشقانه پدید می آیدو سنایی عرفان را وارد آن می کند.معروف ترین غزل های عاشقانه از سعدی و معروف ترین غزل های عارفانه از حافظ و مولانا هستند،بعد از مشروطه مضامین اجتماعیوارد شعر شاعرانی همچون فرخی یزدی و ...می شود،تا قرن یازدهم رایج ترین قالب بوده است.
غزل هم مانند قصیده :مطلع،مقطع و تخلص شعری دارد و حافظ ،سعدی،صائب،شهریار،رهی معیری،سلمان هراتی معروف ترین غزلسرایان اند.


3-قطعه:
شعری هست حد اقل دو 2 بیت که معمولا مطلع آن مصرع نیست و فقط آخر بیت های آن (مصراع های زوج)هم قافیه اند در تمام ابیات قطعه به موضوع واحدی پرداخته می شود که معمولا به موضوعات اخلاقی،اجتماعی،تعلیمی یا مدح و هجو می پردازد.
رودکی(ق 4)انوری(ق6)ابن یمین و پروین(ق 14)معروف ترین قطعه سرایان هستند.قطعه از آغاز شعر فارسی تا کنون کاربرد داشته است.
توجه!اگر شعری مطلعش(بیت اولش)مصرع نباشد ،قطعه است.
4- ترجیع بند:
قالبی است خاص شعر فارسی ،که از مجموع چند رشته یا خانه تشکیل شده است.و هر خانه از نظر قافیه و تعداد ابیات و موضوعمانند یک غزل است ،یعنی مصراع اول و تمام مصراع های زوج هم قافیه اند و قافیه هر خانه با خانه دیگر فرق می کند،اما همه هموزن هستند.بیتی در میان خانه ها می آید و آنها را به هم وصل می کند و از نظر موضوع با بیت هر خانه مرتبط است که بیت برگردان نامیده می شود.
بیت برگردان در ترجیع بند در پایان هر خانه تکرار می شود.یعنی شاعر به برگردان خانه اول رجوع می کند .درون مایه هایش عمدتا مدح،عشق و عرفان است.،نخستین ترجیع بند از فرخی سیستانی (ق 5)،و زیبا ترین ترجیع بند عاشقانه از سعدی (ق 7)و زیبا ترین ترجیع بند عارفانه از هاتف اصفهانی (ق11 و 12) است.
5- ترکیب بند:
از هر نظر مانند ترجیع بند است با یک تفاوت که بیت برگردان ،تکراری نیست و در پایان هر خانه بیتی جدید ولی با قافیه ای متفاوت با بیت برگردان اول می آید.قدیمی ترین ترکیب بند در قرن پنجم از قطران تبریزی است و معروف ترین ترکیب بند ها از جمال الدین عبد الرزاق اصفهانی (ق6)،محتشم کاشانی(ق10 ) و وحشی بافقی (ق11) است.
6- مسمط:
از جهاتی مانند ترجیع بند و ترکیب بند است،یعنی از چند خانه یا رشته با قافیه های متفاوت ساخته شده است،ولی با این تفاوت که تمام مصراع های هر رشته هم قافیه اند،به جز مصراع بند آخر که این مصراع های آخر نیز در کل شعر هم قافیه اند.تعداد مصراع های هر خانه معمولا 3 تا 6 مصراع می باشد و تعداد رشته ها معمولا به اختیار شاعر است،بنیانگذار آن منوچهری دامغانی در قرن پنجم است(قاآنی نیز در این قالب معروف است).مسمط معمولا در مضامین تغزل ،مدح،سیاسی ملی و میهنی سروده شده است.
مسمط تضمینی :اینگونه ساخته می شود که شاعری غزلی را از شاعر دیگر انتخاب می کند و هم قافیه با مصراع های اول هر بیتچند مصراع می آورد و با آن یک رشته می سازد چون تمام بیت های غزل هم قافیه اند بالطبع تمام مصراع های آخر خانه ها هم قافیه خواهند شد.
شهریار ،ملک الشعرای بهار ،غزلی از سعدی ،شیخ بهایی نیز غزلی از خیالی بخارائی را تضمین کرده است.
7-مثنوی:
هر بیت ،قافیه ای مستقل دارد (مصرع است)و برای مضامین طولانی و داستان ها منابس است،زیرا شاعر در انتخاب قافیه آزادی عمل بیشتری دارد.قدیمی ترین آن کلیله و دمنه ی منظوم رودکی و آفرین نامه ابوشکور بلخی استو معروف ترین هایش:
بوستان سعدی،شاهنامه فردوسی،مثنوی مولوی،منطق الطیر عطار و حماسه ی نظامی ،هفت اورنگ جامی و حدیقه ی سناییو ویس و رامین فخر الدین اسعد گرگانی است.(مثنوی خاص شعر فارسی است.)
مضامین مثنوی در چهار گروه زیر طبقه بندی می شود:
1-حماسی ،تاریخی 2-اخلاقی تعلیمی 3-عاشقانه 4- عارفانه
8-چهار پاره:
مجموعه ای از دو بیتی هایی با قافیه های متفاوت هستند که از نظر موضوع و معنی با همدیگر مرتبط هستند،این قالب پس از مشروطه رواج یافت و تلاشی بود در جهت ایجاد قالبی نو با درون مایه ای تازه و بیشتر در مضامین اجتماعی و غنایی سروده می شود.
دکتر خانلری،فریدون توللی و فریدون مشیری در این قالب معروف اند.
نکته: فرق چهار پاره با قطعه: شاید در ظاهرچهار پاره شبیه چن قطعه باشد که کنار هم چیده شده اند اما تفاوت در موضوع است ،هر قطعه موضوع مستقل دارد در حالی که تمام قسمت های چهار پاره در موضوع مرتبط اند.
9- رباعی:
از چهار مصراع یعنی دو بیت تشکیل می شود که مصراع های اول ،دوم و چهارمباید هم قافیه باشند،ولی قافیه مصراع سوم آزاد است.معروف ترین وزن آن ((لا حول ولا قوه الا بالله))یا (مستفعل ،مستفعل،مستفعل ،فع) استو در موضوعات عشق و فلسفه و عرفان سروده شده است.خیام در قرن پنجم،عطار ،مولوی و بابا افضل کاشانی معروف ترین رباعی ها را دارند.که مجموعه ای از رباعی های معروف را جمال خلیل شروانی در کتاب (نزهه المجالس)جمع آوری کرده است.این قالب،خاص شعر فارسی است و مناسب ترین قالب برای ثبت لحظات زود گذر شاعرانه است و معمولا پیام اصلی شاعر در بیت آخر می آید.
10-دو بیتی:
از دو بیت یعنی 4 مصراع تشکیل می شود که همانند رباعی ،مصرع های اول ،دوم و چهارم آن باید هم قافیه باشد ولی در مصراع سوم قافیه اش اختیاری است.در زبان فارسی به آنها ترانه می گویند و مشهور ترین قالب نزد روستائیان است.درون مایه اش عاشقانه یا عارفانه است.بابا طاهر در قرن پنج و فائز دشتستانی شاعر عهد قاجاراز مشهور ترین دوبیتی سرایان هستند.
تفاوت رباعی و دو بیتی :رباعی معمولا با هجای بلند و دو بیتی با هجای کوتاه آغاز می شود،یعنی در وزن متفاوتند اما در تعداد بیت ها ،مصراع ها و قافیه یکسان اند.
11-مستزاد:
شعری است که در آخر هر مصراعش کلمه یا کلماتی افزوده شده است که معنی مصراع ها را کامل می کنند،این تکه های زاید،هموزن مصراع اصلی اند و در قافیه ههم میتواند هم قافیه با مصراع اصلی باشدهم می تواند قافیه ای مستقل داشته باشد.قافیه مصراع های اصلی از نظم رباعی ،دوبیتی،غزل یا قطعه پیروی می کنند.قدیمی ترین مستزاد از مسعود سعد سلمان (ق 5) است.مولوی،نسیم شمال،بهار ادیب الممالک فراهانی نیز مستزاد دارند.مستزاد در مضامین مدح ،عشق و عرفان و مسائل اجتماعی میهنی سروده شده است.
نکته:مستزاد از منابع الهام نیما در کوتاه و بلند کردن مصراع ها در شعر نو بوده است و تنها قالب شعر سنتی است که مصراع های آن با هم مساوی نیستند.
12- شعر نیمایی:
همانند شعر سنتی وزن دارد با این تفاوت که دیگر تعداد هجا ها برابر نیست فقط جای هجاها مطابق است،شعر نیمایی قافیه هم دارد ولی دیگر مثل شعر سنتی نیست،یعنی جای قافیه ثابت و از پیش تعیین شده نیست و به اختیار و احساس و نیاز شاعر می باشدومضمون آن هم مبتنی بر تجربه شخصی است ،یعنی هر اندیشه ای اعم از عشق،سیاست، اجتماع ،....در آن بیان می شود.مبتکر آن علی اسفندیاری معروف به نیما یوشیج استکه با اتژنتشار شعر افسانه در سال 1301 اولین گاه جدی را در این راه برداشته است.مهدی اخوان ثالث،فروغ فرخزاد،سهراب سپهری از برگزیدگان شعر نیمایی اند.
نکته:دهخدا در شعر (یاد آر ز شمع مرده یاد آر)تلفیقی از 2 دو یا چند قالب را به کار برده است.
نکات مطرح شده در کتاب آبی کانون
حقیقت:
وعنی واقعی و رایج یک کلمه که فورا به ذهن میرسد.
مثال:یک گل در باغچه شکفت.(گل و باغچه معنای واقعی دارند.)
مجاز:
به کار بردن واژه در غیر معنی حقیقی آن به شرط داشتن علاقه و قرینه،مجاز نامیده می شود.
مثال :همه لوانها را آشامیدم.(لیوان قابل آشامیدن نیست.پس معنای مجازی دارد و منظور محتوای آن است.
قرینه:
نشانه ای است که مانع دریافت معنی حقیقی واژه می شود و دو نوع است.
الف :قرینه لفظی:یعنی در واژه هایی وجود دارد که مانع درک معنای حقیقی می شوند.مثال :سرم را کوتاه کردم.(کوتاه کردن لفظی است که معنای درک حقیقی سر است.بنابراین از کل سر معنای مجازی مو برداشت میشود.)
ب :قرینه معنوی:یعنی پی بردن از مفهوم کلام و شرایط زمان و مکان به مجاز بودن کلمه.
علاقه:پیوندی است بین حقیقت و مجاز و بدون علاقه مجاز وجود ندارد.
نکته 1:علت به وجود آمدن مجاز در زبان نامحدود بودن معنی واژه هاست.
نکته 2:مجاز سبب ایجاز (خلاصه گویی)و مبالغه می شود.
نکته 3:استعاره مصرحه هم با مجاز ارتباط دارد و هم با ایجاز.
نکته 4:کلمه هایی مانند شیر که چند معنی لغوی دارند ،مجاز محسوب نمی شوند.
نکته 5:استعاره مصرحه مجاز نیز می باشد.علاقه این نوع مجاز ها شباهت است.
نکات کنایه:
1-کنایه معمولا یک جمله یا عبارت ترکیبی است.
2-معنای واقعی یک عبارت کنایی هم معمولا درست است اما در کلام به کار نمی آید.
3-ضرب المثل ها معنی کنایی دارند.
4-کنایه را از طریق نشانه یا نمونه یا دلیل می توان شناخت.مثال:فلانی ریش سفید است.ریش سفید ،نشانه پیری و با تجربه بودن است.
نکات موسیقی درونی و معنوی شعر:
1-عوامل پدید آورنده موسیقی درونی را (آرایه های لفظی)می نامند.
2-عوامل خلق موسیقی معنوی را (آرایه های معنوی )می نامند.
3-علمی که آرایه های لفظی و معنوی را بررسی می کند(بدیع)نام دارد.
4-آرایه های لفظی عبارتند از :واج آرایی،سجع،موازنه و ترصیع،جناس،اشتقاق،تکرار و تصدیر.
5-آرایه های معنوی عبارتند از:مراعات نظیر،تلمیح،تضمین،تضاد،تناقض،حس آمیزی،ایهام،ایهام تناسب،لف و نشر،اغراق ،حسن تعلیل.

جزوه علوی آرایه ها

آرایه‌های ادبی سال سوم
قافیه و عروض و نقد ادبی
درس اول
آشنایی با چند اصطلاح
دانستنی‌های مربوط به درس
1- کم‌ترین مقدار شعر چیست؟ بیت
2- اگر شاعر مقصود خود را تنها در یک بیت بیان کند به آن بیت چه می‌گویند؟ فرد
3- واحد شعر چیست؟ بیت
4- «مصراع» چیست؟ کم‌ترین سخن موزون
5- وزن «شعر» چه تعریفی دارد؟ آهنگی که در تمام مصراع‌ها یکسان است.
6- کلمه‌ای یا کلماتی که «به صورت مستقل و به یک معنی در پایان دو مصراع، تکرارشود» چه نام دارد؟ ردیف
7- شعری که ردیف دارد آن را ....... می‌خوانند. مردّف
8- آیا ردیف همیشه یک کلمه است؟ خیر، ردیف می‌تواند یک یا چند واژه، یا یک جمله باشد.
9- ردیف از ویژگی‌های کدام زبان است؟ زبان فارسی
10- تکرار (ردیف) چه تأثیری بر شعر دارد؟ بر تأثیر موسیقیایی شعر می‌افزاید.
11- ردیف در بیت داده شده کدام است؟ «سرو چمان من چرا میل چمن نمی‌کند/ همدم گل نمی‌شود، یاد سمن نمی‌کند» نمی‌کند.
12- کلمات «قافیه» چیست؟ کلماتی که قبل از ردیف می‌آیند و در یک یا چند حرف مشترکند.
13- مهم‌ترین تأثیر (قافیه) کدام است؟ تکمیل وزن
14- در شعر سنتی از (ردیف و قافیه) کدام یک اجباری و کدام یک اختیاری است؟ ردیف، اختیاری است و قافیه اجباری است.
15- قافیه در شعر (نیمایی) چگونه است؟ نظم مشخصی ندارد.
16- «مصرّع» در اصطلاح به چه معناست/ بیتی است که هر دو مصرع آن قافیه دارد.
17- «قالب» چیست؟ شکلی است که قافیه به شعر می‌دهد.
18- چه واژه‌ای برای جای خالی عبارت درست و مناسب است؟«بیتی که تنها یک مصراع آن قافیه دارد ..... خوانده می‌شود.» مقفا
19- به نام شعری شاعر، چه می‌گویند؟ تخلص
20- (قالب)درشعرنیمایی چگونه حاصل می‌شود؟ از کوتاه و بلند شدن مصراع‌ها

درس دوم
وزن، اصلی‌ترین ....
دانستنی‌های مربوط به درس
1- اساسی‌ترین عامل پیدایی شعر چیست؟ عاطفه
2- «عاطفه چیست»؟ حالاتی چون اندوه، شادی، امید و یأس که حادثه‌ها در ذهن شاعر ایجاد می‌کند.
3- شاعر برای انتقال (عاطفه) به دیگران از چه کمک می‌گیرد؟ زبان
4- واج کدام است؟ کوچکترین واحد آوایی زبان است که سبب تمایز معنایی می‌شود.
5- «هجا» از چه تشکیل می‌شود؟ واج
6- «مقدار آوایی که دهان با یک باز شدن آن را ادا می‌کند» چه نامیده می‌شود؟ هجا
7- زبان فارسی چند واج دارد؟ بیست و نه
8- «واج‌ها» چند دسته‌اند؟ دو (مصوت‌ها، صامت‌ها)
9- تعداد «مصوت‌ها» در زبان فارسی چند تاست؟ شش
10- هجاهای زبان فارسی از نظر امتداد چند دسته‌اند؟ سه (کوتاه، بلند، کشیده)
11- (هجای کوتاه) را با کدام علامت نشان می‌دهند؟
12- کدام هجا (کوتاه) نیست؟ (چو، که، گل) گل
13- علامت هجای (بلند) چیست؟ (ـ)
14- هجای (بلند) چندگونه است؟ دو
15- هجای کشیده را با کدام علامت نشان می‌دهند؟
16- کلمه‌ی مناسب برای جای خالی عبارت کدام است؟ «در زبان فارسی، هیچ واژه‌ای با ....... آغاز نمی شود.» مصوت
17- نون ساکن بعد از مصوت در شمارش واج‌ها مصوت چه نوع هجایی است؟ حذف می‌شود و هجا محسوب نمی‌شود.
18- واژه‌ی «عجایب» چند هجا دارد؟ سه هجا
19- مصراع«ای‌دوست شکربهتر یاآنکه شکر سازد» چند هجا دارد؟ چهارده هجا
20- «عروض» چیست؟ علمی است که درباره‌ی وزن شعر سخن می‌گوید.

درس سوم
قصیده/ غزل
دانستنی‌های مربوط به درس
1- در «قصیده» نظام قافیه چگونه است؟ مصراع اول با مصراع‌های زوج هم قافیه دارد.
2- «قصیده» چند بیت دارد؟ تعداد بیت‌های قصیده از پانزده بیشتر است.
3- «قصیده» ازچه‌زمانی در شعر فارسی پدید آمد؟ از نیمه‌ی قرن سوم (ه‍‍‍‍‍‍ـ . ق)
4- بیت نخست «قصیده» چه نام دارد؟ مطلع
5- بیت‌های مقدمه‌ی «قصیده» چه نام دارد؟ تغزّل
6- «قصیده» به تقلید از کدام شعر پدید آمد؟ شعر عربی
7- «تغزّل» از نظر محتوا چه تفاوتی با بیت‌های بعدی دارد؟ در تغزّل شاعر از معشوق و جدایی و بی وفایی وی سخن می‌گوید.
8- بیتی که «شاعر به وسیله‌ی آن از مقدمه رهایی می‌یابد و به اصل گفتار می‌پردازد» چیست؟ تخلص
9- زیباترین تخلص، چه تخلصی است؟ تخلص یک بیتی
10- اصلی‌ترین قسمت «قصیده» کدام قسمت است؟ تنه ی اصلی قصیده
11- چرا زیباترین تخلص، تخلص یک بیتی است؟ چون از ایجاز بیشتری بهره‌مند است.
12- عمده‌ترین مضامین قصیده‌های فارسی چیست؟ مدح، رثا، وصف، پند و اندرز، حکمت و عرفان
13- «شریطه‌ودعا»کدام‌است؟دعا و درخواست شاعر از ممدوح با بیان شرط‌هایی
14- «تجدید مطلع» چیست؟ بیتی مصرّع است که در میان قصیده می‌آید.
15- بیت آخر «قصیده» چه نام دارد؟ مقطع
16- تجدید مطلع، چه زمانی به وجود می‌آید؟ زمانی که شاعر بخواهد از مطلبی به مطلب دیگر برود و بتواند از قافیه‌های قبلی استفاده کند.
17- کدام شاعر زیر بعضی از قصاید خود تجدید مطلع نکرده است؟ «خاقانی شروانی، سعدی شیرازی، مهدی حمیدی» : مهدی حمیدی
18- بلندترین قصیده ی زبان فارسی از کیست؟ قاآنی شیرازی
19- اقتدار و رواج فوق‌العاده ی قصیده مربوط به چه دوره‌ی زمانی است؟ قرن‌های سوم تا ششم (هـ . ق)
20- غزل‌عارفانه ازچه‌زمانی وبه‌وسیله‌ی کدام‌شاعر پدیدآمد؟قرن ششم، سنایی

درس چهارم
قطعه، ترجیع بند
دانستنی‌های مربوط به درس
1- شعری که « قافیه آن در پایان مصراع زوج بیاید، چه نام دارد؟ قطعه
2- قطعه حداقل چند بیت دارد؟ دو
3- سبب نام‌گذاری« قطعه» چیست؟ گویا پاره‌ای از یک قصیده است
4- کدام قالب شعری معمولاً وحدت موضوع دارد؟ قطعه
5- پیدایش قطعه به چه زمانی باز می گردد؟ آغاز شعر فارسی
6- کدام شاعر شهرت قطعه سرایی ندارد؟ (انوری، ابن‌یمین، شهریار) : شهریار
7- «قطعه» در کدام دوره رواج داشته است؟ قطعه، در تمام دوره‌های شعر فارسی رواج داشته است
8- «ترجیع بند» چگونه شعری است؟ شعری است بند بند با قافیه‌های مختلف که بیت مصرّعی با قافیه‌ای مستقل آن‌ها را به هم وصل می‌کند.
9- نام دیگر بیت «ترجیع» چیست؟ برگردان
10- هر کدام از بندها در ترجیع چه نامی دارند؟ خانه یا رشته
11- قدیمی‌ترین (ترجیع بند) از کیست؟ فرخی سیستانی
12- کدام قالب شعری خاص شعر فارسی است؟ ترجیع بند
13- درون مایه‌ی ترجیع بندهای معروف فارسی چیست؟ مدح، ستایش، عشق و عرفان
14- زیباترین ترجیع بندهای شعر فارسی از چه کسانی است؟ سعدی، هاتف اصفهانی
15- قدیمی‌ترین (ترکیب بند) را چه کسی سروده است؟ قطران تبریزی
16- کدام شاعر ترکیب بند مشهوری ندارد؟ (وحشی بافقی، محتشم کاشانی، رودکی) رودکی
17- (ترکیب بند) چه شعری است؟ شعری است بند بند که بیتی متفاوت در میان بندها می‌آید.
18- درون‌مایه‌ی ترکیب‌بندها چیست؟رثا، مدح، عشق (همانند ترجیع بند است)
19- هر بخش (ترجیع بند) همانند و مشابه کدام قالب شعری است؟ غزل
20- اگر بیت «هنوز نیک و بد زندگی به دفتر عمر / نخوانده‌ای و به چشم تو راه و چه یکی است» اولین بیت یک منظومه‌ی هفت بیتی باشد، قالب آن شعر چه نام دارد؟ قطعه

درس پنجم
مسمط، مثنوی
دانستنی‌های مربوط به درس
1- در هر «مسمط» مصراع آخر را چه می‌گویند؟ بند
2- هر بخش یک مسمط چه نام دارد؟ رشته
3- بنیان‌گذار «مسمط» کیست؟ منوچهری دامغانی
4- حلقه ارتباط رشته ها با هم چیست؟ بند
5- درون‌مایه‌ی«مسمط»چه‌چیزهایی‌است؟ غزل ومدح، اشعارسیاسی، ملی و میهنی
6- شاعران برگزیده‌ی عرصه‌ی «مسمط» چه کسانی هستند؟ منوچهری ـ قاآنی
7- «مسمط» چگونه شعری است؟ شعری است که از رشته‌های گوناگون پدید آمده، قافیه‌ی رشته‌ها متفاوت است و در هر رشته مصراع‌ها به جز مصراع آخر هم قافیه‌اند.
8- «مسمط تضمینی» چیست؟ مسمطی است که بند آن در هر رشته، به ترتیب مصراع دوم بیت‌های یک غزل است.
9- شیخ بهایی شاعر کدام قرن است؟ دهم
10- شیخ بهایی در مسمط تضمینی خود، غزل چه کسی را تضمین کرده است؟ خیالی بخارایی
11- شعری که هر بیت آن، قافیه‌ی جداگانه‌ای داشته باشد، چه نامیده می شود؟ مثنوی
12- کدام قالب شعری مناسب‌ترین قالب برای بیان داستان‌ها و مطالب طولانی است؟ مثنوی
13- کدام قالب شعری قدیم‌ترین قالب شعر فارسی است؟ مثنوی
14- از اولین مثنوی‌های شعرفارسی دری، از کدام دو کتاب می‌توان نام برد؟ کلیله و دمنه‌منظوم رودکی و آفرین‌نامه‌ی ابوشکور بلخی
15- مثنوی‌های زبان‌فارسی به چند دسته تقسیم می‌شوند؟ چهاردسته
16- «حدیقة الحقیقه» سنایی چه مثنوی می‌باشد؟ مثنوی عارفانه
17- کدام مثنوی، مثنوی (عاشقانه و بزمی) نیست؟ (خسرو و شیرین، ویس و رامین، منطق‌الطیر) منطق‌الطیر
18- کدام کتاب را می‌توان به عنوان «مثنوی تعلیمی اخلاقی» نام برد؟ بوستان سعدی
19- «شاهنامه فردوسی» چه مثنوی‌ای است؟ حماسی تارخی
20- بیت «تو را آتش عشق اگر پر بسوخت / مرا بین که از ای تا سر بسوخت» چه قالب شعری دارد؟ مثنوی

درس ششم
رباعی / دو بیتی
دانستنی‌های مربوط به درس
1- اگر تعداد مصراع های یک شعر همواره چهار تا باشد، آن شعر را چه می‌نامند؟ رباعی
2- «رباعی» به چه وزنی سروده شده است؟ وزن‌های مختلف و گوناگون
3- پیام اصلی شاعر در رباعی معمولاً در کدام مصراع است؟ مصراع آخر
4- درون مایع‌ی رباعی چیست؟ عشق، عرفان وفلسفه
5- کدام شاعر بهترین رباعی سرای شعر فارسی است؟ خیام
6- «خیام» در کدام قرن می‌زیست؟ قرن پنجم
7- کدام قالب شعری «مناسب برای ثبت لحظه‌های زودگذر شاعرانه است»؟ رباعی
8- آیا قافیه‌های دوبیتی و رباعی با هم فرق دارند؟ خیر
9- چه تفاوتی بین دوبیت و رباعی وجود دارد؟ در وزن تفاوت دارند.
10- کلمات درست و مناسب برای جاهای خالی عبارت چیست؟ «دو بیتی با هجای ........ و رباعی با هجای .......... آغاز می‌شود.» کوتاه، بلند
11- نام دیگر دوبیتی در زبان فارسی چیست؟ ترانه
12- درون مایه دوبیتی چیست؟ عاشقانه و عارفانه
13- مشهورترین دوبیتی سرا کیست؟ باباطاهر همدانی
14- فایز دشستانی در کدام عهد می‌زیست؟ دوره‌ی قاجار
15- «شعری که شامل دوبیتی با قافیه‌های مختلف باشد که از نظر معنی با هم ارتباط داشته باشند» چه نوع شعری است؟ چهار پاره
16- «چهارپاره» چه وزنی دارد؟ چهار پاره در وزن آزاد است.
17- رواج قالب «چهار پاره» از چه دورانی است؟ دوران مشروطیت
18- درون مایه‌ی «چهارپاره» چیست؟ اجتماعی و غنایی
19- کدام شاعر «چهاره پاره سرا» نیست؟ (فریدون توللی، پرویز خانلری، سهراب سپهری) سهراب سپهری

درس هفتم
مستزاد، شعر نیمایی
دانستنی‌های مربوط به درس
1- «مستزاد» چیست؟ شعری است که به آخر هر مصراع آن کلمه یا کلماتی افزوده شود.
2- کلمه‌های اضافه شده درپایان هر مصراع چه نقشی در مصراع‌دارند؟ معنی مصراع را کامل می‌کنند.
3- «وزن» افزوده‌ها چه وزنی است؟ با مصراع قبل هم وزن هستند.
4- کلمه‌ی درست و مناسب برای عبارت چیست؟ «با افزودن واژه یا واژه‌هایی به پایان مصراع‌های قطعه، رباعی و غزل می‌توان ......» مستزاد
5- قدیمی‌ترین «مستزاد» در دیوان کدام شاعر آمده است؟ مسعود سعد سلمان
6- درون مایه‌ی «مستزاد» چیست؟ مدح، عشق، عرفان، مسائل اجتماعی و میهنی
7- کدام قالب شعری از منابع الهام نیما در کوتاه و بلند کردن مصراع‌های شعر نو بوده است؟ مستزاد
8- تنها قالب شعری سنتی که مصراع‌های آن با هم مساوی نیستند، کدام است؟ مستزاد
9- کدام شاعر از مستزاد سرایان عصر مشروطه نیست؟ (بهار، نسیم شمال، دهخدا) دهخدا
10- در کدام نوع شعر طول مصراع‌های با هم مساوی نیست؟ شعر نیمایی
11- به کدام نوع شعر «شعر سنتی» می‌گویند؟ شعری که طول مصراع‌های آن با هم مساوی باشد.
12- مضمون کدام شعر مبتنی بر تجربه‌ی شخصی شاعر است؟ شعر نیمایی
13- عمده‌ترین درون مایه‌ی شعر نیمایی چیست؟ عشق، سیاست و اجتماع
14- پدیدآوردنده شعر نو کیست؟ نیما یوشیج
15- نام اصلی «نیما یوشیج» چیست؟ علی اسفندیاری
16- اولین‌گام‌جدی برای‌شعرنیمایی با انتشارکدام شعر برداشته شد؟ شعر افسانه
17- کدام شاعر از شاعران شعر نیمایی نیست؟ «فروغ فرخزاد، مهدی اخوان ثالث، مهدی حمیدی شیرازی» مهدی حمیدی شیرازی
18- ردیف، در شعر نیمایی چگونه است؟ مانند قافیه جای معین و مشخص ندارد.
19- شعر «افسانه» در چه سالی منتشر شد؟ سال 1301 هـ. ش

درس هشتم
تشبیه
دانستنی‌های مربوط به درس
1- «ادعای همانندی» را چه می‌گویند؟ تشبیه
2- هر تشبیه چند رکن دارد؟ چهار رکن دارد.
3- «مشبه» در اصطلاح به چه معناست؟ چیزی یا کسی که به چیز یا کسی دیگر تشبیه است.
4- در مصراع «بلم آرام چون قویی سبکبار» مشبه کدام است؟ بلم
5- چیزی یا کسی که مشبه به آن مانند می‌شود چیست؟ مشبه به
6- مشبه به در عبارت «دانا چون طبله‌ی عطار است خاموش و هنرنمای» کدام است؟ طبله‌ی عطار
7- «واژه‌هایی که نشان‌دهنده‌ی پیوند شباهت است» چه نامیده می‌شود؟ ادات تشبیه
8- در مصراع «بلم آرام چون قویی سبکبار» ادات تشبیه کدام است؟ چون
9- ویژگی مشترک میان مشبه و مشبه به را چه می نامید؟ وجه شبه
10- «طرفین تشبیه» کدام‌اند؟ مشبه و مشبه به
11- مهم‌ترین پایه تشبیه چیست؟ مشبه به
12- غرض از «تشبیه» چیست؟ توصیف، اغراق و مادی کردن حالت است.
13- برای فهم یک تشبیه باید به سراغ کدام قسمت تشبیه رفت؟ مشبه‌به
14- در بیت «بلم آرام چون قویی سبکبار / به نرمی بر سر کارون همی رفت» وجه شبه چیست؟ آرام رفتن
15- وجه شبه در کدام قسمت تسبیه بارزتر و مشخص‌تر است؟ مشبه‌به
16- وجه شبه در مصراع «شب چو چراغی به صبح، کاسته و نیمتاب» کدام است؟ کاسته و نیمتاب
17- راز زیبایی «تشبیه» در چیست؟ در همانندی‌های پیش‌بینی نشده‌ای است که برای انسان کشف می‌کند.
18- در عبارت «دانا چون طبله‌ی عطار است خاموش و هنرنمای» کدام واژه نشانگر ارتباط (دانا و طبله‌ی عطار) است؟ خاموش و هنر نمای
19- بیت چون آینه،جان نقش تو در دل بگرفته است/ دل در سر زلف تو فرو رفته، چون شانه است، چند تشبیه دارد؟ دو تشبیه دارد.


درس نهم
تشبیه بلیغ
دانستنی‌های مربوط به درس
1- در مصراع «ایام گل چو عمر به رفتن شتاب کرد» چند رکن از ارکان تشبیه ذکر شده است؟ چهار رکن
2- تصرف شاعر در طبیعت چه نامیده می‌شود؟ خیال
3- صورت‌های مختلف خیال یا «صور خیال» کدام‌اند؟ تشبیه، استعاره، مجاز و کنایه
4- بیت «چو دریای خون شد همه دشت و راغ / جهان چون شب و تیغ‌ها چون چراغ» چند تشبیه دارد؟ چهار تشبیه
5- کدام دو رکن از ارکان تشبیه را می‌توان حذف کرد؟ وجه شبه و ادات تشبیه
6- حذف وجه شبه چه حسنی دارد؟ سبب تلاش ذهنی و کسب لذت ادبی بیشتر می‌شود.
7- حذف کدام قسمت تشبیه ادعای اتحاد و هم‌سانی مشبه و مشبه‌به را قوت می‌بخشد؟ ادات تشبیه
8- «تشبیه بلیغ» چیست؟ تشبیهی که ادات و وجه شبه آن حذف شود.
9- « تشبیه بلیغ » چند نوع است؟ دو نوع
10- «تشبیه‌بلیغ اسنادی» کدام است؟ مشبه‌به، به مشبه‌به اسناد داده می‌شود.
11- نام دیگر « تشبیه بلیغ اضافی» چیست؟ اضافه‌ی ‌تشبیهی
12- «علم نور است» چه نوع تشبیهی است؟ تشبیه بلیغ اسنادی
13- «درخت دوستی» چه نوع تشبیهی است؟ تشبیه بلیغ
14- رساترین، زیباترین و مؤثرترین تشبیه کدام است؟ تشبیه بلیغ
15- فهم کدام نوع تشبیه نیازمند تلاش ذهنی دو چندان است؟ تشبیه بلیغ
16- حذف «وجه شبه» چه امکانی را به وجود می‌آورد؟ این امکان را برای ذهن به وجود می‌آورد تا هر نوع شباهتی را میان طرفین جست و جو کند.
17- غرض اصلی از تشبیه چیست؟ یکسان داشتن خیالی دو چیز متفاوت
18- بیان ادات تشبیه چه نقصی در کار تشبیه به وجود می‌آورد؟ از تلاش ذهن برای یافتن پیوند میان مشبه و مشبه به می‌کاهد.
19- در مصراع «تو سرو جویباری، تو لاله‌ی بهاری» کدام ارکان تشبیه حذف شده است؟ ادات و وجه شبه
20- بیت «دست از مس وجود چو مردان ره بشوی/ تا کیمیای عشق بیابی و زر شوی» چند «تشبیه بلیغ» دارد؟ دو (مس وجود، کیمیای عشق)

درس دهم
تشبیه مفرد / تشبیه مرکب
دانستنی‌های مربوط به درس
1- تشبیهی که «مشبه به» آن یک چیز است، چه نوع تشبیهی است؟ تشبیه مفرد
2- «تشبیه مرکب» کدام است؟ وجه شبه از دو یا چند چیز که با هم آمیخته‌اند، گرفته می‌شود.
3- در کدام نوع تشبیه، هیئتی به هیئت دیگر مانند می‌شود؟ تشبیه مرکب
4- در مصراع «تو همچون صبحی و من شمع خلوت سحرم» کدام دو واژه مشبه به است؟ صبح، شمع
5- مصراع «صلای یوسف گل شد جهانگیر» چه تشبیهی دارد؟ تشبیه مفرد
6- «وجه شبه» از کدام قسمت تشبیه استنباط می‌شود؟ مشبه به
7- «وجه شبه» بیت «برگل سرخ از نم، اوفتاده لآلی / همچون عرق بر عذار شاهد غضبان» کدام است؟ قطره‌ای عرق بر چهره‌ی زیبارویی خشمگین
8- اشکالی که در تشبیه مرکب گاهی به نظر می‌آید چیست؟ گاهی اوقات انسان با دیدن تشبیه مرکب گمان می‌کند که شاعر دو یا چند تشبیه به کار برده است.
9- در بیت «آن شاخه‌های نارنج اندر میان ابر / چون پاره‌های اخگر اندر میان دود» مشبه کدام است؟ مصراع اول
10- وجه شبه در تشبیه مرکب، چندگونه است؟ دو گونه
11- مصراع «بتی دارم که گرد گل ز سنبل سایه بان دارد» چند استعاره دارد؟ سه/ بت، گل، سنبل
12- «استعاره‌ی مصرحه» به چه معناست؟ حذف تمام ارکان به‌جزء مشبه‌به
13- « مصرحه» به چه معناست؟ آشکار
14- نامیدن این استعاره به (مصرّحه) به کدام سبب است؟ چون از طریق (مشبه به) به آسانی می‌توان به وجه شبه و مشبه دست یافت.
15- غرض‌از«استعاره‌ی‌مصرحه»چیست؟ اغراق،تأکید. ایجاز و محسوس کردن امور
16- «استعاره‌ی» ادعای چیست؟ یک‌سانی
17- برای جای‌خالی عبارت کدام واژه درست و مناسب است؟ «استعاره از ....... رساتر و خیال‌انگیزتر است.» تشبیه
18- کلمات مشخص شده در مصراع «بتی دارم که گرد گل ز سنبل سایه‌بان دارد» استعاره از چه چیزهایی است؟ یار، چهره، زلف
19- اگر فقط «مشبه به، باقی بماند و سایر پایه‌های تشبیه حذف شوند» کدام آرایه به وجود می‌آید؟ استعاره
20- چه واژه‌ای برای جای خالی عبارت درست و مناسب است؟ «استعاره‌ی مصرّحه تشبیه ........ است که مشبه آن حذف گردد.» بلیغی

درس دوازدهم
استعاره‌ی مکنیه
دانستنی‌های مربوط به درس
1- «استعاره‌ای» که مشبه‌اش به همراه یکی از لوازم یا ویژگی‌های مشبه به می‌آید، چه نام دارد؟ استعاره‌ی مکنیه
2- در عبارت «به صحرا شدم عشق باریده بود» کدام واژه «استعاره‌ی مکنیه» است؟ عشق
3- «کنگره‌ی عرش» چه نوع اضافه‌ای است؟ اضافه‌ی استعاری
4- اضافه‌های استعاری، چه استعاره‌ای را می‌آفرینند؟ استعاره‌ی مکنیه
5- «مشبه به» عبارت «به صحرا شدم عشق باریده بود» کدام است؟ باران
6- «استعاره مکنیه» چند نوع است؟ دو نوع
7- اگر جزء یا ویژگی مشبه به، به مشبه اضافه شود آن را چه می‌خوانند؟ اضافه‌استعاری
8- زیبایی «استعاره‌ی مکنیه» در چیست؟ در گرو آن ویژگی است که به همراه مشبه ذکر می‌شود.
9- در شعر «دیده‌ی عقل مست تو» عقل به چه چیزی تشبیه شده است؟ انسان
10- دیده‌ی عقل کنگره‌ی عرش، چه تفاوتی با هم دارند؟ مشبه به، در اولی «انسان» است.
11- استعاره‌ی مکنیه‌ای که مشبه به آن انسان باشد، چه نام دارد؟ تشخیص یا شخصیت بخشی
12- «اغراق» در کدام نوع استعاره بیشتر است؟ استعاره‌ی مکنیه
13- در مصراع «ای نسیم سحر آرامگه یار کجاست» کدام واژه از لوازم مشبه به است؟ ای
14- واژه‌ی مناسب و درست برای جای خالی چیست؟ «هر چیزی که مورد خطاب به واقع شود، اگر انسان نباشد یک استعاره‌ی مکنیه و یک ..... است.» تشخیص
15- نام دیگر «تشخیص» چیست؟ انسان انگاری
16- در «کنگره‌ی عرش آیا واژه‌ی کنگره در معنای اصلی خود به کار رفته است»؟ خیر
17- اضافه‌ای که در آن (مضاف) در غیر معنی حقیقی خود به کار رود چه نوع اضافه‌ای است؟ اضافه استعاری
18- در مصراع «قضا چون ز گردون فر هشت پر .....» مشبه به چیست؟ عقاب


درس سیزدهم
حقیقت و مجاز
دانستنی‌های مربوط به درس
1- اولین معنی که با شنیدن کلمه‌ای به ذهن می‌رسد چه نام دارد؟ حقیقت
2- کاربرد واژه در غیر معنی واقعی خود چیست؟ مجاز
3- در عبارت «مسابقات کشتی در ایران انجام شد و ایران به مقام اول رسید» کدام واژه مجاز است؟ ایران (دوم)
4- «علاقه‌ی مجاز» چیست؟ پیوند تناسبی که معنی حقیقی و معنی مجازی را به هم مربوط می‌سازد.
5- واژه‌ی درست و مناسب برای عبارت چیست؟ «فهم معنی مجازی یا مجاز بدون ....... ممکن نیست.» نشانه
6- «نشانه» را در اصطلاح چه می‌نامند؟ قرینه
7- در عبارت «من هر روز به دوستم زنگ می‌زنم». زنگ در معنای ....... بکار رفته است؟ مجازی
8- «قرینه» اگر در کلام ذکر شود، به آن چه می‌گویند؟ قرینه‌ی لفظی
9- «قرینه‌ی معنوی» چیست؟ اگر قرینه در کلام ذکر نشود.
10- علاوه بر تخیل چه عاملی دیگری باعث پیدایش «مجاز» می‌شود؟ صرفه‌جویی در زمان
11- در مصراع «وز حبیبم سر بریدن نیست » سر در چه معنایی به کار رفته است؟ اندیشه، قصد و تصمیم
12- در مصراع «یکی درخت گل اندر میان خانه‌ی ماست ....» کدام علاقه ی مجازی وجود دارد؟ شباهت
13- مجازی که علاقه آن «شباهت» باشد، چه نامیده می‌شود؟ استعاره
14- دو طرف ارتباطی (استعاره) چیست؟ مجاز، تشبیه
15- در مصراع «یکی درخت گل اندر میان خانه‌ی ماست» مجاز کدام است؟ درخت گل
16- در عبارت «مسابقات کشتی در ایران انجام شد و ایران به مقام اول رسید.» قرینه کدام است؟ به مقام اول رسید.
17- کدام آرایه دایره‌ی الفاظ در زبان را گسترش می‌دهد؟ مجاز
18- چرا «استعاره» با مجاز در ارتباط است؟ چون در غیر معنی اصلی خود به کار می‌رود.
19- در مصراع «من در میان جمع و دلم جای دیگر است» واژه‌ی مشخص شده در کدام معنی به کار رفته است؟ وجودم
20- ارتباط (استعاره) با تشبیه در چیست؟ استعاره مشبه‌ای است که به جای مشبه آمده است.

درس چهاردهم
علاقه‌های مجاز
دانستنی‌های مربوط به درس
1- معنای مجازی «گوش» در بیت «پیش دیوار آن چه گویی گوش دار/ تا نباشد در پس دیوار گوش» چیست؟ انسان
2- در مصراع «دست در حلقه‌آن زلف دوتا نتوان کرد» کدام علاقه‌ی مجاز وجود دارد؟ علاقه‌ی کلیه
3- رایج‌ترین علاقه‌ی مجاز در ادب فارسی کدام است؟ علاقه‌ی محلیه
4- در مصراع «تو مرد زبان نیستی گوش دار»، زبان در کدام معنی به کار رفته است؟ سخن
5- اگر از واژه‌‌ی «گوش» منظور اندام شنوایی باشد، این واژه درکدام معنی به کار رفته است؟حقیقت
6- «علاقه‌ی کلیه» به چه معناست؟ ذکر کل و اراده‌ی جز
7- در مصراع «سر آن ندارد امشب که برآید آفتابی» کدام واژه در معنای مجازی به کار رفته است؟ سر
8- در عبارت «دیدم که نفسم در نمی‌گیرد و آتشم در هیزم تر اثر نمی‌کند» نفس مجاز است از ...... سخن
9- میان «نفس و سخن» چه نوع علاقه‌ای وجود دارد؟ سببیه
10- «قصد خون کسی را داشتن»، به چه معناست؟ قصد کشتن کسی را داشتن
11- مصراع «محتاج قصه نیست گرت قصد خون ماست» کدام علاقه‌ی مجاز را دارد؟ لازمیه
12- شمار علاقه‌هایی که مجاز را به حقیقت می پیوندد، چند تاست؟ نامعین است.
13- اگر واژه‌ی «ایران» را در معنی تیم فوتبال ایران به کار بریم، در آن کدام علاقه‌ی مجاز را می‌توان پیدا کرد؟ محلیه، کلیه
14- «علاقه‌ی جزئیه» چیست؟ جزئی از یک چیز به جای تمام آن
15- اگر در علاقه‌ی مجاز «ابزاری جانشین کاری شود که با آن ابزار انجام شود.» آن علاقه را چه می‌نامند؟ آلیه
16- کدام واژه در عبارت «دیدم که نفسم درنمی‌گیرد و آتشم در هیزم تر اثر نمی‌کند.» قرینه‌ی مجاز است؟ در نمی‌گیرد
17- در مصراع «سر آن ندارد امشب که برآید آفتابی ....» چه نوع علاقه‌ای وجود دارد؟ محلیه
18- درمصراع«تانباشد درپس دیوار گوش» کدام واژه معنایی مجازی دارد؟ گوش
19- منظور از«ایران» درمصراع«برآشفت‌ایران وبرخاست‌گرد»چیست؟مردم‌ایران

درس پانزدهم
کنایه
دانستنی‌های مربوط به درس
1- «زرد روی شدن» در مصراع «چرا از در حق شوم زرد روی» در چه معنایی به کار رفته است؟ بی‌نصیب ماندن و شرمنده شدن.
2- بارزترین نشانه ی شرمندگی و بی‌نصیبی چیست؟ زرد شدن چهره‌ی آدمی
3- «کنایه» چیست؟ بیان نشانه‌ی یک چیز و اراده کردن خود آن چیز
4- فهم «کنایه» چگونه صورت می‌گیرد؟ از طریق معنی
5- قصد شاعر از بیان کنایه چیست؟ وادار کردن مخاطب به تلاش ذهنی و محسوس ساختن یک حالت
6- معنی مصراع «هنوز از دهن بوی شیر آیدش» چیست؟ کودک است.
7- در مصراع «حافظ از باد خزان در چمن دهر مرنج» غرض شاعر از مخاطب قرار دادن خویشتن، کیست؟ آگاه ساختن تمام انسان‌ها
8- منظور شاعر از «که گر خار، کاری چمن ندروی» چیست؟ کار بد پایان خوبی نخواهد داشت.
9- معنی «زرد رویی» چیست؟ خجل شدن و شرمنده گشتن.

درس شانزدهم
موسیقی درونی/ واج آرایی
دانستنی‌های مربوط به درس
1- هم وزنی کدام دو کلمه در مصراع «پیش از اینت بیش از این اندیشه ی عشاق بود ....» افزایش موسیقی مصراع را سبب شده است؟ پیش، بیش
2- کدام آرایه‌ی ادبی در مصراع «بحث سرّ عشق و ذکر حلقه‌ی عشاق بود» باعث ایجاد موسیقی در مصراع شده است؟ جناس
3- مصراع اول بیت چه آرایه‌ای دارد؟ (از دم صبح ازل تا آخر شام ابد / دوستی و مهر بر یک عهد و یک میثاق بود) تضاد
4- در بیت «رشته‌ی تسبیح اگر بگسست معذورم بدار / دستم اندر ساعد ساقی سیمین ساق بود» واج آرایی در کدام واج است؟ حرف س
5- عوامل پدیدآورنده‌ی موسیقی درونی چه نوع آرایه‌‌هایی هستند؟ آرایه‌های لفظی
6- کدام علم به شناسایی آرایه‌های لفظی و معنوی می‌پردازد؟ بدیع
7- آرایه‌های معنوی کدام‌اند؟ اسباب خلق کننده‌ی موسیقی معنوی
8- منظور از «موسیقی معنوی» چیست؟ تناسب و تضادهایی که در معنی واژه‌ها احساس می‌شود.
9- کدام آرایه در بیت «حسن مه رویان مجلس گرچه دل میبرد و دین / بحث ما در لطف طبع و خوبی اخلاق بود» ایجاد موسیقی کرده است؟ مراعات نظیر (تناسب)
10- مصراع «گفت بر هر خوان که بنشستم خدا رزاق بود» اشاره به کدام آیه دارد؟ ان الله هوالرزاق
11- در بیت «جان بی جمال جانان میل جهان ندارد / هرکس که این ندارد حقّا که آن ندارد» کدام مصوت ده بار تکرار شده است؟ مصوت بلند آ
12- قدما تکرار کسره را چه می‌نامیدند؟ تتابع اضافات
13- «واج آرایی» چیست؟ تکرار یک اوج (صامت یا مصوت)
14- «واج‌آرایی» چه تأثیری بر شعر دارد؟ آفریننده‌ی موسیقی درونی شعر است.
15- نام دیگر (واج آرایی) چیست؟ نغمه‌ی حروف
16- در مصراع «خواب نوشین بامداد رحیل» تکرار کدام واج، واج آرایی را موجب شده؟ کسره
17- نظر قدما درباره‌ی تکرار مصوت چه بود؟ آن را مانع روشنی و رسایی سخن می‌دانستند.

درس هفدهم
سجع / انواع سجع
دانستنی‌های مربوط به درس
1- «یک سانی دو واژه در واج یا واج‌های پایانی، وزن یا هردوی آنها» چه آرایه‌ای را پدید می‌آورد؟ سجع
2- در عبارت «توانگری به هنر است نه به مال و بزرگی به عقل است نه به سال» کدام واژه‌ها «سجع» را پدید آورده‌اند؟ مال، سال
3- حداقل جمله‌ها برای ایجاد سجع، چند تاست؟ دوتا
4- اگر سجع‌ها در یک جمله، در کنار هم به کار روند، آن را چه می‌نامند؟ تضمین‌المزدوج
5- در عبارت «مال از بهر آسایش عمر است نه عمر از بهر گرد کردن مال» چرا واژه‌های (عمر و مال) سجع را به وجود آورده است؟ چون هم وزنند.
6- «سجع» به کار رفته در مصراع «به گوش هوش نیوش از من و به عشرت کوش» را چه می‌نامند؟ تضمین‌المزدوج
7- عبارت «هر چه در دل فرو آید در دیده نکو نماید» چه آرایه‌ای دارد؟ سجع
8- اگر کلمات به کار رفته در سجع، هم وزن باشند و واج‌های پایانی آن‌ها نیز یکی باشد، چه نوع سجعی است؟ متوازی
9- عبارت «متکلم را تا کسی خرده نگیرد، سخنش صلاح نپذیرد» چه نوع سجعی است؟ مُطَّرف
10- سجع به کار رفته در عبارت «هر که با بدان نشیند، نیکی ببیند.» چیست؟ متوازی
11- دو واژه‌ی غایت ونهایت چه سجعی دارند؟ مطرف
12- اگر سجع‌ها فقط در واج‌های آخر یکسان باشند، نوع سجع چیست؟ مطرف
13- عبارت «مُلْک بی دین باطل است و دین بی‌ملک ضایع» چه نوع سجعی دارد؟ متوازن
14- ارزش موسیقیایی کدام نوع سجع از همه بیشتر است؟ متوازی
15- واژه‌ی درست و مناسب برای جاهای خالی عبارت از چیست؟ «سجع بیشتر در ........ به کار می رود، اما در ...... نیز نمونه‌هایی از آن را می‌توان یافت.» نثر و شعر
16- سجع در شعر چه نام دیگری دارد؟ قافیه‌های میانی یا درونی
17- شعر و نثری را که «سجع» در آن به کار می‌رود، چه می‌نامند؟ مسجع
18- فایده‌ی «سجع» چیست؟ ایجاد موسیقی در نثر و افزایش موسیقی در شعر
19- ارزش موسیقیایی کدام نوع «سجع» از همه کمتر است؟ سجع متوازن
20- جای «سجع» در کجای شعر است؟ هر جا وزن به شاعر امکان می‌دهد، بر خلاف نثر که سجع آن در پایان جمله است.

درس هجدهم
موازنه و ترصیع / جناس
دانستنی‌های مربوط به درس
1- در بیت «دل به امید روی او همدم جان نمی‌شود / جان به هوای کوی او خدمت تن نمی‌کند» کلمه‌های روبه روی هم چه سجعی دارند؟ متوازن
2- موسیقی بیرونی شعر از چه عاملی ایجاد می‌شود؟ وزن
3- روبه‌رویی سجع‌های متوازن، چه آرایه‌ای را در شعر پدید می‌آورد؟ موازنه
4- کلمات درست و مناسب برای جای خالی عبارتِ چیست؟ «آرایه‌ی موازنه، از عوامل آفرینش ........ در یک بیت است.» موسیقی لفظی
5- در بیت «برگ بی‌برگی بود ما را نوال / مرگ بی‌مرگی بود ما را حلال» سجع‌های پدیدآورنده‌ی شعر چه نوع سجعی هستند؟ سجع متوازی
6- موازنه‌ای که تمام سجع‌های آن متوازی باشند، چه نامیده می‌شود؟ ترصیع
7- آرایه‌ی‌«موازنه» در شعر کدام شاعران به فراوانی یافته می‌شود؟ مسعود سعد سلمان
8- بیت «گلاب است گویی به جویش روان / همی شاد گردد ز بویش روان» چه آرایه‌ای دارد؟ جناس
9- در مصراع «آن کس است اهل اشارت که بشارت داند» کدام واژه‌ها جناس دارند؟ اشارت و بشارت
10- «یک‌سانی و هم‌سانی دو یا چند واژه در واج‌های سازنده، با اختلاف در معنی» چه آرایه‌ای است؟ جناس
11- ارزش «جناس» در چیست؟ در موسیقی و آهنگی است که در کلام خلق می‌کند.
12- نیکوترین نوع (جناس) کدام است؟ آن که به اقتضای معنی در گفتار پدید آید.
13- کاربرد جناسس در چه نوع نوشته‌ای است؟ شعر و نثر
14- مثنوی «سحر حلال» اثر کیست؟ اهلی شیرازی
15- کدام شاعر مثنوی‌ای دارد که درتمامی بیت‌های آن جناس به کار رفته است؟ اهلی شیرازی
16- (اهلی شیرازی) در چه قرنی می‌زیست؟ قرن دهم

درس نوزدهم
جناس تام / جناس ناقص
دانستنی‌های مربوط به درس
1- «یک سانی دو واژه در تعداد و ترتیب واج‌ها» چه نوع جناسی را پدید می‌آورد؟ جناس تام
2- کدام واژه در عبارت «برادر که در بند خویش است نه برادر، نه خویش است» جناس تام دارد؟ خویش
3- موسیقیایی‌ترین نوع جناس، کدام نوع از جناس است؟ جناس تام
4- در مصراع «گل از خارم برآوردی و خار از پای و پای از گل» چه عاملی پدیدآورنده‌ی جناس شده است؟ اختلاف در مصوت کوتاه
5- «جناس ناقص» چیست؟ یک‌سانی دو یا چند واژه در صامت‌ها و اختلاف آن‌ها در مصوت‌های کوتاه
6- قدما (جناس ناقص حرکتی) را چه می‌نامیدند؟ جناس ناقص
7- در واژه‌های (مَلِک، مَلَک، مُلْک) عامل به وجود آورنده‌ی جناس چیست؟ تفاوت مصوت‌های کوتاه «جناس ناقص حرکتی»
8- قدما اختلاف در حرف اول را چه جناسی نامیدند؟ جناس مضارع
9- مصراع «هر تیر که در کیش است، گر بر دل ریش آید» چه نوع جناسی دارد؟ ناقص اختلافی (در حرف اول)
10- در انواع «جناس»های ناقص اختلاف در چند حرف است؟ یک حرف
11- اختلاف در حرف آخر (جناس ناقص) در اصطلاح قدما چه نوع جناسی است؟ مُطَّرف
12- مصراع «دلا ز رنج حسودان مرنج و واثق باش» چه نوع جناسی دارد؟ جناس ناقص افزایشی
13- (جناس ناقص افزایشی) در قدیم چه نامیده می‌شد؟ زاید یا مذیل
14- «اختلاف دو واژه در معنی و تعداد حروف» چه نوع جناسی است؟ جناس ناقص افزایشی
15- «جناس لاحق» به کدام نوع جناس اطلاق می‌شود؟ جناس ناقص اختلافی که در حرف وسط اختلاف داشته باشند.
16- دو واژه در چند حالت جناس ناقص‌اند؟ سه حالت
17- در مصراع «دستم نداد قوت رفتن به پیش دوست» جناس در کدام واژه‌هاست؟ دست، دوست
18- ارزش (جناس ناقص) در چیست؟ به موسیقی لفظ که در کلام می‌آفرینند.

درس بیستم
اشتقاق / تکرار و تصدیر
دانستنی‌های مربوط به درس
1- «اشتقاق» چیست؟ هم‌ریشگی دو یا چند کلمه است که سبب می‌شود واج‌های آن‌ها یکسان باشد.
2- بیت «ز مشرق سرکوی، آفتاب طلعت تو / اگر طلوع کند طالعم همایون است» چه آرایه‌ای دارد؟ اشتقاق
3- در مصراع «دلا ز رنج حسودان مرنج و واثق باش» کدام دو واژه (اشتقاق) دارند؟ رنج، مرنج
4- کلمه‌ی درست و مناسب برای عبارت چه کلمه‌ای است؟ «جناس‌های هم ریشه ........ نیزخواهند داشت.» اشتقاق
5- «تکرار» چیست؟ تکرار یک یا چند کلمه است در شعر، به گونه‌ای که بتواند بر موسیقی درونی بیفزاید.
6- اگر واژه‌ای در آغاز و پایان بیتی تکرار شود، آن را چه می‌نامند؟ تصدیر
7- در بیت «آدمی در عالم خاک نمی‌آید به دست / عالمی دیگر بباید ساخت و ز نو آدمی» کدام واژه «تصدیر» دارد؟ آدمی


درس بیست و یکم
مراعات نظیر / تلمیح
دانستنی‌های مربوط به درس
1- «آوردن واژه‌هایی از یک مجموعه که با هم تناسب دارند» چه آرایه‌ای است؟ مراعات نظیر
2- «اشاره به بخشی از دانسته‌های تاریخی و اساطیری» چه آرایه‌ای را پدید می آورد؟ تلمیح
3- بیت «ارغوان جام عقیقی به سمن خواهد داد / چشم نرگس به شقایق نگران خواهد داشت» چه آرایه‌ای دارد؟ مراعات نظیر
4- بیت «گفت آن یار کزو گشت سردار بلند / جرمش این بود که اسرار هوایدا می‌کرد» تلمیح به چه کسی است؟ بر دار کردن حسین بن منصور حلاج
5- ارزش تلمیح به چیست؟ به میزان تداعی‌ای بستگی دارد که از آن حاصل می‌شود.
6- لازمه ی بهره‌مندی از (تلمیح) چیست؟ آگاهی از دانسته‌ای است که شاعر یا نویسنده به آن اشاره می‌کند.
7- کدام آرایه بیش از هر آرایه‌ی دیگر درشعر و نثر فارسی به کار رفته است؟ مراعات نظیر

درس بیست و دوم
تضمین / تضاد
دانستنی‌های مربوط به درس
1- بیت «زینهار از قرین بد زنهار / و قنا ربنا عذاب النار» چه آرایه ای دارد؟ تضمین
2- «تضمین» چیست؟ آوردن‌حدیث، مصراع یا بیتی از شاعری دیگر در اثنای کلام
3- حافظ مصراع دوم بیت (خیز تا خاطر بدان ترک سمرقندی دهیم / کز نسیمش بوی جوی مولیان آید همی) را از چه کسی تضمین کرده است؟ رودکی
4- مصراع «گفتی به غمم بنشین یا از سر جان برخیز» چه آرایه‌ای دارد؟ تضاد
5- آرایه‌ی (تضاد) چگونه پدید می‌آید؟ آوردن دوکلمه‌ی با معنی متضاد است در سخن
6- لطیف‌ترین و هنرمندانه‌ترین «تضاد» چیست؟ استفاده از دو فعل مثبت و منفی
7- عبارت «گدای نیک انجام به از پادشاه بدفرجام» چند تضاد دارد؟ دو (گدا، پادشاه/ نیک و بد)

درس بیست و سوم
جناس تام / جناس ناقص
دانستنی‌های مربوط به درس
1- مصراع «هرگز وجود حاضر غایب شنیده‌ای» کدام آرایه را دارد؟ متناقض نما
2- کدام ترکیب «متناقض نما» نیست؟ (ساکن روان، فریاد بی‌صدا، جویبار لحظه‌ها) جویبار لحظه‌ها
3- نام دیگری برای «متناقض نما» چیست؟ پارادوکس
4- «متناقض نما» به چه معناست؟ آوردن دو واژه یا دو معنی متناقض در کلام: به گونه‌ای که آفریننده‌ی زیبایی باشد.
5- زیبایی «تناقض» در چیست؟ ترکیب سخن به گونه‌ای باشد که تناقض منطقی آن از قدرت اقناع ذهنی و زیبایی آن نکاهد.
6- «آمیختن دو یا چند حس را در کلام؛ به گونه‌ای که ایجاد موسیقی معنوی نماید.» چه نام دارد؟ حس‌آمیزی
7- کدام کلمات در «بوی بهبود ز اوضاع جهان می‌شنوم» حس‌آمیزی دارد؟ بوی بهبود

درس بیست و چهارم
آشنایی با چند اصطلاح
دانستنی‌های مربوط به درس
1- کدام واژه در بیت «خانه زندان است و تنهایی ضلال/ هرکه چون سعدی گلستانیش نیست» ایهام دارد؟ گلستان
2- «آوردن واژه‌ای با حداقل دو معنی که یکی نزدیک به ذهن و دیگری دور از ذهن باشد.» چه آرایه‌ای است؟ ایهام
3- در (ایهام) معمولاً کدام معنی مورد نظر است؟ معنی دور از ذهن
4- بیت «ای دمت عیسی، دم از دوری مزن / من غلام آن که دوراندیش نیست» چه آرایه‌ای دارد؟ ایهام
5- «ایهام تناسب» به چه معناست؟ آوردن واژه‌ای با حداقل دو معنی که یک معنی آن مورد نظر و پذیرفتنی است و معنی دیگر نیز با بعضی از اجزای کلام تناسب دارد.
6- بیت «چنان سایه گسترد بر عالمی / که زالی نیندیشد از رستمی» چه آرایه‌ای دارد؟ ایهام تناسب
7- ایهام با (ایهام تناسب) چه تفاوتی دارد؟ در ایهام گاه هر دو معنی پذیرفتنی است اما در ایهام تناسب یکی معنی به کار می‌آید.

درس بیست و پنجم
لف و نشر / اغراق
دانستنی‌های مربوط به درس
1- آوردن دو یا چند واژه در بخشی از کلام که توضیح آن در بخش دیگر آمده باشد، در اصطلاح چه نام دارد؟ لف و نشر
2- «لف و نشر» چندگونه است؟ دو گونه.
3- بیت «فرو رفت و بر رفت روز نبرد / به ماهی نم خون و بر ماه گرد» چه آرایه‌ای دارد؟ لف و نشر
4- رابطه‌ی « لف و نشر» در بیت «ای نور چشم مستان در عین انتظارم / چنگی حزین و جامی بنواز یا بگردان» بر چیست؟ مفعول و فعل
5- در بیت «ای شاهد افلاکی، در مستی و در پاکی / من چشم تو را مان، تو اشک مرامانی» کدام واژه‌ها (لفّ)اند؟ درستی، در پاکی
6- « لف و نشر» مرتب چیست؟ نشرها به ترتیب توزیع لفّهاست.
7- کدام نوع « لف و نشر» هنری‌تر است؟ لف و نشر مرتب
8- مصراع اول بیت داده شده چند تشبیه دارد؟ «آن نه زلف است و بناگوش که روز است و شب است / و آن نه بالای صنوبر که درخت رطب است» دو
9- بیت «معنی آب زندگی و روضه‌ی ارم / جز طرف جویبار و می خوشگوار چیست» چه نوع لف و نشر ی دارد؟ مشوش
10- « لف‌ونشرمشوش»چگونه‌است؟توزیع‌لف‌ها ونشرها به‌ترتیب و مرتب نیست.
11- «ادعای وجود صفتی در کسی یا چیزی، به اندازه‌ای که حصول آن صفت در آن کس یا چیز بدان حد، محال یا بیش از حد معمول باشد.» اغراق
12- «اغراق» در کدام کتاب بیش از هر اثر دیگری به کار رفته است؟ شاهنامه‌ی فردوسی
13- مناسب‌ترین ابزار برای تصویر جهانی حماسی کدام است؟ اغراق
14- زیبایی اغراق در چیست؟ زیبایی اغراق در این است که غیرممکن را طوری ادا کند که ممکن به نظر رسد.
15- مفهوم (اغراق) در کدام بخش از مصراع «بگذار تا بگریم چون ابر در بهاران» بیان شده است؟ گریستن چون ابر
16- مصراع دوم بیت «چو رامین که گهی بنواختی چنگ / ز شادی بر سر آب آمدی سنگ» چه آرایه‌ای دارد؟ اغراق

درس بیست و ششم
حسن تعلیل
دانستنی‌های مربوط به درس
1- «آوردن علتی ادبی و ارعایی برای امری، به گونه‌ای که بتواند مخاطب را اقناع کند» چه نام دارد؟ حسن تعلیل
2- علت سازی در (حسن تعلیل)مبتنی بر چیست؟ تشبیه

درس اول
شعر، وزن، قافیه
دانستنی‌های مربوط به درس
1- نظر منطقیان درباره ی شعر چیست؟ سخن خیال‌انگیز دارای وزن و قافیه
2- عبارت «گل خورشید شکفت» چه ویژگی‌هایی است؟ خیال انگیز و موزون است.
3- چرا عبارت «گل خورشید شکفت» موزون است؟ چون هجاهای آن با نظمی کنار هم نشسته‌اند.
4- شاعر چگونه به سرودن شعر و آفرینش زیبایی می‌پردازد؟ با واژه
5- برای شناختن قافیه و وزن شعر از کجا باید شروع کرد؟ حرف
6- حروف ملفوظ چندگونه است؟ دو گونه
7- زبان فارسی چند (مصوت) دارد؟ شش(سه مصوت‌کوتاه، سه‌مصوت بلند)
8- زبان فارسی چند (صامت) دارد؟ بیست و سه صامت دارد.
9- حروف قافیه در بیت «به نام خداوند جان آفرین / حکیم سخن در زبان آفرین» کدام است؟ (ان)
10- واژه‌های قافیه چیست؟ واژه‌هایی است که حرف یا حروف قافیه در آخر آن‌ها مشترک باشد.
11- در بیت «شد موسم سبزه و تماشا / برخیز و بیا به سوی صحرا» حرف قافیه کدام است؟ الف
12- حداقل حروف مشترک لازم برای قافیه تابع چند قاعده است؟ دوقاعده
13- قافیه در بیت «سال‌ها دل طلب جام جم از ما می‌کرد / و آنچه خود داشت ز بیگانه تمنا می‌کرد» تابع کدام قاعده است؟ قاعده‌ی یک
14- قاعده‌ی یک در قافیه چیست؟ هر یک از مصوت‌های (ا، و) به تنهایی اساس قافیه قرار می‌گیرند.
15- در بیت «کسی دانه‌ی نیک مردی نکاشت / کزو خرمن کام دل برنداشت» حروف قافیه کدام است؟ اشت
16- در واژه‌های (نُو، درو) قافیه کدام است؟ - ‍ُ و (مصوت + صامت)
17- مصوت‌های بلند زبان فارسی کدام‌اند؟ ا ، و ، ی
18- «ردیف» چیست؟ کلمه یا کلماتی است که در پایان مصراع‌ها عیناً تکرار می‌شود.
19- کلمات درست و مناسب برای این عبارت کدام‌اند؟ «در قافیه و وزن شعر صورت . حرف مورد نظر است نه شکل» ملفوظ، مکتوب

درس دوم
قواعد قافیه
دانستنی‌های مربوط به درس
1- استثناهای قافیه در چند مورد طبقه‌بندی شده است؟ هفت مورد
2- حروف الحاقی در قافیه چه وضعیتی دارند؟ جزء حروف مشترک قافیه‌اند و رعایت آن‌ها لازم است.
3- قدما آخرین حرف اصلی قافیه را چه می‌نامیدند؟ حرف روی
4- برای مشخص کردن قافیه ی هر شعر چه باید کرد؟ ابتدا روی را مشخص می‌کنیم بعد حروف الحاقی را و سپس حروف اصلی را
5- حروف الحاقی در بیت «ای پادشه خوبان داد از غم تنهایی / دل بی‌تو به جان آمد وقت است که بازآیی» کدام‌اند؟ یی
6- حروف الحاقی کدام‌اند؟ شناسه‌ها، ضمایر متصل، پسوندها، مخفف صیغه‌های زمان حال بودن، (ی) آخر بعضی از واژه‌های مختوم به (ا، و)
7- واژه‌های «منظر و تصور» در چه صورتی با هم قافیه‌ی می‌شوند؟ در صورت افزوده شدن حرف الحاقی
8- وضع پیشوند و پسوند در قافیه‌ی شعر چگونه‌اند؟ گرچه واژه نیستند اما گاهی در قافیه‌ی شعر در حکم واژه‌ی قافیه قرار گرفته‌اند.
9- چرا در بیت «شب سیاه بدان زلفکان تو ماند / سپید روز به پاکی رخان تو ماند» قافیه درست نیست؟ چون (ان) در هر دو واژه نشانه‌ی جمع است و تکرار شده است.
10- کلمات درست و مناسب برای جاهای خالی کدام است؟ «اگر واژه‌های قافیه لفظاً یک‌سان ولی در ....... متفاوت باشند، قافیه ..... است و جناس هم دارد.» معنا، درست
11- تعداد واژه‌های هم‌قافیه در زبان فارسی چگونه است؟ نسبتاً زیاد
12- اگرشعر دارای دوقافیه‌ی‌پایانی باشد، آن را چه می‌نامند؟ ذوقافیتین
13- قافیه ی درونی چیست؟ گاهی قافیه تنها در پایان مصراع یا نیم‌مصراع نیست بلکه درون مصراع هم قافیه دارد.
14- چرا قافیه کردن واژه‌های (حضیض، لذیذ، مشک بیز) درست نیست؟ چون شکل خطی آن‌ها از نظر دیداری متفاوت است.
15- علمای بلاغت تکرار واژه‌های قافیه را چگونه می‌دانند؟ عیب فاحش می‌شمرند.
16- تکرار واژه‌های غیر ساده، در چه صورت جایز است؟ در صورتی که جای اجزای سازنده‌ی آن‌ها چندان آشکار نباشد.
17- قافیه در (شعر نو) چگونه است؟ بستگی به مطلب دارد و در آخر بیت‌ها نمی‌آید.
18- تکرار واژه‌های قافیه در مصراع چهارم، چه صنعتی را به وجود می‌آورد؟ رَدُّ القافیه
19- «قافیه بر مبنای زبان شناخته می‌شود.» به چه معناست؟ یعنی به صورت ملفوظ شناخته می‌شود.
20- بیت «گزید از غنیمت ظرایف بسی / کز آن سان نبیند طرایف کسی» چه نوع قافیه‌ای دارد؟ چه نوع قافیه‌ای دارد؟ ذوقافتین

درس سوم
حرف، هجا، وزن
دانستنی‌های مربوط به درس
1- «حرف» چندگونه است؟ دو گونه
2- «مصوت»ها چند نوع‌اند؟ مصوت‌کوتاه ـَـِـُ / مصوت‌بلند: آـ ای ـ او
3- «هجا» چیست؟ یک واحد گفتار است که با هر ضربه‌ی هوا ریه به بیرون رانده می‌شود.
4- در وزن شعر فارسی چند نوع هجا داریم؟ سه نوع
5- هجای کوتاه چند حرف دارد؟ دو حرف
6- واژه‌ی (سر) چه هجایی دارد؟ هجای بلند
7- «هجای‌کشیده» چگونه‌هجایی است؟ دارای چهار یا پنج حرف است
8- در چه حالتی (ن) در وزن شعر به حساب نمی‌آید؟ (ن) ساکن بعد از مصوت‌های بلند به‌حساب نمی‌آید.
9- وزن شعر چیست؟ نظمی است در اصوات گفتار
10- وزن شعر فارسی بر چه مبنایی است؟ کمیت هجاها، نظم میان هجاهای بلند
11- «علمی که قواعد تعیین وزن شعر و طبقه‌بندی آن را از جنبه‌ی نظری و عملی» به دست می‌دهد، چه نام دارد؟ عروض
12- واحد وزن در شعر فارسی چیست؟ مصراع
13- واحد وزن شعر عرب چیست؟ بیت
14- چند قاعده برای تعیین وزن یک شعر باید رعایت شود؟ چهارقاعده
15- «خط عروضی» چگونه خطی است؟ صورت ملفوظ نه مکتوب شعر
16- حرفی که مشدد باشد به چه صورت نوشته می‌شود؟ به صورت دو حرف نوشته می‌شود.
17- «تقطیع»دراصطلاح به‌چه معناست؟ تجزیه ی شعر به هجاها و ارکان عروضی
18- هجای دو حرفی به چه صورتی نشان داده می‌شود؟ U
19- علامت هجای بلند کدام است؟ -
20- هجای پایانی اوزان شعر فارسی، چگونه هجایی است؟ همیشه بلند است.

درس چهارم
تقطیع به ارکان
دانستنی‌های مربوط به درس
1- مصراع «مرنجان دلم را که این مرغ وحشی» از تکرار کدام رکن حاصل شده است؟ فعولن
2- از تکرار کدام رکن در مصراع «ای ساربان آهسته ران کارم جانم می‌رود» حاصل شده است؟ مستفعلن
3- در صرف زبان عربی کلمات را به چه می‌سنجد؟ (ف ع ل)
4- هم وزن (فعولن) چه رکنی است؟ U - -
5- رکن (مفاعیلن) چگونه نشان داده می‌شود؟ U - - -
6- مهم‌ترین ارکان عروضی فارسی چندتاست؟ نوزده تاست
7- (مفاعلن) در کجای مصراع می‌آید؟ آغاز و میان و پایان
8- ارکان غیرپایانی کدام‌اند؟ ارکانی که در آخر مصراع قرا نمی‌گیرند چون آخرین هجای آن کوتاه است.
9- چند رکن غیرپایانی داریم؟ شش
10- ارکانی که فقط در آخر مصراع می‌آیند چه نامیده می‌شوند؟ ارکان پایانی
11- برای آشکار شدن نظم هجاهای یک شعر آن‌ها را چگونه از هم جدا می‌کنیم؟ باید هجاهای آن را چهار تا چهار تا یا سه تا سه تا یا چهار تا و سه تا جدا کنیم.
12- در تقطیع کدام نظم ترجیح دارد؟ نظم تکراری
13- رکن معادل - U - - چیست؟ فاعلاتن
14- ارکان پایانی چند رکن است؟ دو رکن
15- (بحر) به چه معناست؟ واحد بزرگ‌تر از وزن

درس پنجم
چگونگی تقطیع شعر به ارکان
دانستنی‌های مربوط به درس
1- برای تقطیع شعر به ارکان، ابتدا چه می‌کنیم؟ آن را تقطیع هجای می‌کنیم.
2- معادل U - - کدام رکن است؟ فعولن
3- رکن پایانی در مصراع «خدایا به خواری مران از دَرَم» چیست؟ فَعَّل (درم)
4- مصراع «تو همچون گل ز خندیدن لبت با هم نمی‌آید» از تکرار کدام رکن حاصل شده است؟ مفاعیلن
5- اگر از (فاعلاتن) یک هجا حذف شود، به چه صورت در می‌آید؟ فاعلن
6- برای پیدا کردن وزن یک شعر چند نکته را باید رعایت کرد؟ هشت
7- چرا تقطیع یک مصراع از شعر برای تبیین وزن شعر کافی نیست؟ چون از اختیارات شاعری استفاده شده است.
8- اختیارات شاعری چندگونه است؟ دو
9- اختیارات زبانی به چه معناست؟ برخی از واژه‌ها دو یا چند گونه تلفظ دارند، که شاعر می‌تواند هر کدام را که بخواهد به کار برد.
10- اختیارات زبانی چند نوع است؟ دو
11- در چه صورت امکان حذف همزه وجود دارد؟ اگر قبل از همزه‌ی آغاز هجا، حرف صامتی بیاید.
12- در کدام هجای بیت «نبینی باغبان چون گل بکارد / چه مایه غم خورد تا گل برآرد» مصوت کوتاه بلند تلفظ شده است؟ هجای سوم
13- در چه صورتی مصوت بلند، کوتاه تلفظ می‌شود؟ پس از کلمات مختوم به مصوت‌های بلند (و ، ی) شاعر می‌تواند این مصوت‌ها را کوتاه تلفظ کند.
14- (ی) میانجی چیست؟ اگر دو مصوت کنار هم بیایند. معمولاً (ی) بین آن‌ها ظاهر می‌شود که به آن (ی) میانجی گویند.
15- در بیت «راستی آموز بسی جو فروش / هست درین کوی که گندم نماست» در کدام هجا مصوت بلند، کوتاه تلفظ شده است؟ سوم
16- تقطیع مصراع (به تو حاصلی ندارد، غم روزگار گفتن) چگونه است؟ فعلات فاعلاتن فعلات فاعلاتن
17- مصراع «گفت ای موسی دهانم دوختی» چند هجا دارد؟ یازده
18- اگر واژه‌ی (مردافکن) به این صورت (- - -) تقطیع شود، از کدام اختیار شاعری استفاده شده است؟ حذف همزه
19- در بیت «توانا بود هرکه دانا بود / ز دانش دل پیر برنا بود» در هجای پنجم ازکدام‌اختیار شاعری استفاده‌شده‌است؟مصوت‌کوتاه بلند تلفظ شده است.
20- (و)درکلمات(مو،رو،جو وبو)چگونه‌تلفظ‌می‌شود؟هیچ‌گاه‌کوتاه‌تلفظ نمی‌شود.

درس ششم
اختیارات وزنی
دانستنی‌های مربوط به درس
1- «اختیارات وزنی» چه امکانی را به شاعر می‌دهد؟ امکان تغییراتی کوچک در وزن را به شاعر می‌دهد.
2- «اختیارات وزنی» چندگونه است؟ دو
3- هجای پایانی مصراع، چه هجایی است؟ همیشه هجای بلند است.
4- کدام اختیار وزنی بسیار رایج است؟ به جای فعلاتن اول و زن می‌تواند فاعلاتن بیاورد.
5- از مقایسه دو مصراع «از دل و جان شرف صحبت جانان غرض است / همه آن است وگرنه دل و جان این همه نیست» چه نتیجه‌ای می‌توان گرفت؟ در رکن اول به جای فعلاتن از فاعلاتن استفاده شده است.
6- کلمات درست و مناسب برای جاهای خالی عبارت کدام است؟ «شاعر می‌تواند به جای دو هجای ........ یک هجای ....... بیاورد.»کوتاه، بلند
7- در بیت «هرچه داری اگر به عشق دهی / کافرم گر جوی زیان بینی» در کدام هجاها، به جای دو هجای کوتاه، از یک هجای بلند استفاده شده است؟ دوهجای ماقبل آخر
8- آیا می‌توان به جای (فاعلاتن) فعلاتن آورد؟ خیر
9- «قلب» در اصطلاح عروضی به چه معناست؟ جابه‌جا کردن یک هجای بلند و یک هجای کوتاه کنار هم
10- کاربرد (قلب) در کدام ارکان رخ می‌دهد؟ مفتعلن و مفاعلن
11- یکی از راه‌های تشخیص استفاده از (اختیارات شاعری) چیست؟ استفاده از گوش
12- مقایسه‌ی هجاهای دو مصراع به چه معناست؟ ترتیب و تعداد هجاهای کوتاه و بلند یک مصراع در تمام مصراع‌های دیگر رعایت می‌شود.
13- اختیارات زبانی، چه تسهیلاتی را برای شاعر فراهم می‌کند؟ تسهیلاتی در تلفظ برای شاعر فراهم می‌کند.
14- کلمه‌ی (کشت) در کجای مصراع با کلمه‌ی (کش) برابر است؟ در آخر مصراع
15- استفاده از هجای بلند به جای دو هجای کوتاه در کدام هجاهای بیت بسیار رایج است؟ دو هجای ماقبل آخر
16- در چه صورتی، شاعر می‌تواند از (قلب) استفاده کند؟ به ضرورت وزن
درس هفتم
طبقه بندی اوزان
دانستنی‌های مربوط به درس
1- طبق سنت، اصل هر گروه وزنی، چند رکنی است؟ چهار رکنی
2- از هر وزن چهار رکنی، از آخر چند رکن را می‌توان حذف کرد؟ یک رکن و به ندرت دو رکن
3- هر مصراع بیت از چند «مستفعلن» تشکیل شده است؟ «دریای هستی دم به دم / در چرخ و تاب و پیچ و خم» دو، مربع سالم
4- از تکرار «مفاعیلن» کدام وزن حاصل می‌شود؟ هزج
5- وزن حاصل از تکرار «فاعلاتن» چه نام دارد؟ رمل
6- وزن «متقارب» از تکرار کدام رکن حاصل شده است؟ فعولن
7- اوزانش شعر فارسی به چند دسته تقسیم می‌شوند؟ سه دسته
8- از تکرار «مستفعلن» چه وزنی حاصل می‌شود؟ رجز
9- تعداد اوزان پر کابرد شعر فارسی چندتاست؟ بیست و نه
10- بیت «روزگار است این که گه عزت دهد گه خوار دارد / چرخ بازیگر از این بازیچه‌ها بسیار دارد» کدام وزن را دارد؟ رمل مثمن سالم
11- (الول ساتن) تعداد وزن‌های شعر فارسی را چند تا دانسته است؟ صد و پانزده
12- پر کاربردترین وزن شعر فارسی کدام است؟ مفاعلن فعلاتن مفاعلن، فعلن
13- وزن رباعی چیست؟ مستفعلن، مستفعلن، مستفعل، فع
14- تقطیع مصراع «هر کسی از ظن خود شد یار من» به ارکان چگونه است؟ فاعلاتن، فاعلاتن. فاعلن
15- وزن« فعولن فعولن فعولن فعل» در کدام نوع از مثنوی، کاربرد بسیار دارد؟ مثنوی حماسی
16- «تک وزن» های شعر فارسی چندتاست؟ دویست و پنجاه
17- بیت «با من بگو تا کیستی مهری بگو، خوابی، خیالی، چیستی؟ اشکی بگو، آهی بگو» چه وزنی دارد؟ رجز مثمن سالم

درس هشتم
نکاتی دیگر .....
دانستنی‌های مربوط به درس
1- نام دیگر (وزن دوری) چیست؟ متناوب
2- وزن دوری چیست؟ وزنی است که هر مصراع آن از دو قسمت تشکیل می‌شود و قسمت دوم تکرار قسمت اول است.
3- اوزان دوری چند مشخصه دارد؟ چهار
4- وزن دوری از کدام ارکان ساخته می‌شود؟ ارکان متناوب
5- مصراع «بار غمت می‌کشم و ز همه عالم خوشم» از تناوب کدام رکن ساخته شده است؟ مفتعلن فاعلن
6- هجای پایانی نیم مصراع اول در وزن دوری چگونه است؟ همیشه بلند است.
7- هجاهای هر نیم مصراع در وزن دوری چندتاست؟ پنج یا پنج هجا
8- مصراع «دل می‌رود ز دستم صاحب دلان خدا را» در تناوب کدام رکن حاصل شده است؟ مستفعلن فعولن
9- کدام وزن از خوش‌ترین وزن‌های شعر فارسی است؟ رباعی
10- برای سرودن مثنوی‌ها از چند وزن، استفاده شده است؟ هفت وزن
11- شاهنامه‌ی فردوسی در کدام وزن سروده شده است؟ فعولن فعلون، فعلون فعل
12- وزن (مفاعیلن مفاعیلن فعولن) برای چه داستان‌هایی مناسب است؟ داستان‌های عاشقانه
13- منطق‌الطیر عطار و مثنوی مولوی در کدام وزن سروده شده است؟ فاعلاتن فاعلاتن فاعلن
14- ویس و رامین فخرالدین گرگانی و خسرو شیرین نظامی در چه وزنی سروده شده‌اند؟ مفاعیلن مفاعیلن فعولن
15- صورت منظم (مستفعل مستفعل مستفعل فع) اصل کدام وزن است؟ وزن رباعی
16- از وزن اصلی رباعی، از طریق ابدال چند وزن حاصل می‌شود؟ ده وزن
17- نیما یوشیج کدام وزن را تند و رقص‌آور می‌داند؟ مفتعلن مفتعلن مفتعل
18- وزن انتخابی (وقار شیرازی) درباره‌ی مصایب زلزله چگونه وزنی است؟ سخت نامناسب، چون وزنی شاد و طرب‌انگیز دارد.



درس نهم
گونه‌های وزن شعر فارسی
دانستنی‌های مربوط به درس
1- وزن شعر فارسی به سبب ثابت بودن شماره‌ی مصوت‌های کوتاه و بلند، چگونه وزنی است؟ وزن کمّی
2- اوزان شعر فارسی به چند دسته تقسیم می‌شود؟ دو (رسمی و غیر رسمی)
3- اوزان شعر رسمی چند گونه است؟ دو گونه
4- تا چه زمانی شعر فارسی اوزان مبتنی بر نظم و تساوی هجاها در هر مصراع بوده است؟ تا زمان نیما یوشیج
5- اوزانی که نظم میان هجاها را دارد، اما طول مصراع‌ها یک‌سان نیست، چند نوع‌اند؟ سه نوع
6- «مستزاد» چگونه شعری است؟ شعری است که در پایان هر مصراع آن مصراع کوتاهی می‌آید.
7- شعری که «هر مصراع آن از تکرار نامعین ارکان عروضی فعلاتن یا مفاعیلن ساخته می‌شود» چه نام دارد؟ بحر طویل
8- قالب شعری «هر لحظه به شکلی بت عیار برآمد / دل برد و نهان شد» چیست؟ مستزاد
9- وزن غالب‌ شعرهای زبان فارسی تاکنون از نظر نظم هجایی، چگونه بوده است؟ مبتنی بر نظم و تساوی هجاها در هر مصراع بوده است.
10- مصراع‌های کوتاه در انتهای مستزاد، چه وزنی دارد؟ هم وزن هستند، در وزن مصراع‌های اصلی
11- «مستزاد» از چه زمانی رونق و رواج یافت؟ از دوره ی مشروطیت
12- چه کسی ابتدا «قید تساوی» را از شعر فارسی برداشت؟ نیما یوشیج
13- چرا فکر یافتن وزنی جدید در شاعران پیدا شد؟ چون نظم و تساوی هجاهای شعر، با مفاهیم و احساسات روزگار متناسب نبود.
14- «وزن نیمایی» به چه مفهوم است؟ شاعر در این وزن مجبور نیست جمله‌هایش را مساوی بیاورد.
15- مصراع در«شعر نیمایی» به چه مفهومی به کار می‌رود؟ در این گونه وزن مصراع جایی تمام می‌شود که کلام خاتمه یابد.
16- شعر «می‌تراود مهتاب» در کدم وزن است؟ رمل مخبون
17- تقطیع مصراع «می‌درخشید شب‌تاب» چگونه‌است؟ فاعلاتن فع‌لن
18- «تکیه»به‌چه‌معناست؟برجستگی‌ای که‌فقط‌به یک‌هجای کلمه داده می‌شود.
19- در کدام زبان‌ها، زیر و بمی نقش مهمی دارد؟ زبان‌های چینی و ویتنامی
20- وزن شعر زبان‌های (فرانسوی و ژاپنی) چه نوع وزنی است؟ وزن عددی

درس دهم
تعارف و انواع نقد 1
دانستنی‌های مربوط به درس
1- «نقد» در لغت به چه معناست؟ جدا کردن دینار و درهم سره از ناسره
2- «نقد» در اصطلاح ادب چیست؟ تشخیص محاسن و معایب سخن
3- «نقد ادبی» به چه معناست؟ شناخت ارزش و بهای واقعی آثار ابداعی و آفرینش‌های ادبی
4- کدام نویسنده نقادان را چون خرمگس‌هایی می‌داند که روی پیکر اسب می‌نشینند و او را نیش می‌زنند.... چخوف، نویسنده‌ی روسی
5- «نقد» در زبان گفتار به چه چیزی اطلاق می‌شود؟ به بهای مال و غیره
6- «تکنیک» در نوشته به چه معناست؟ خصوصیات فنی‌ای که داستان‌نویس یا نمایش‌نامه نویس در اثر خود به کار می‌گیرد.
7- منظور از «نقد لغوی» چیست؟ بررسی و ارزیابی کاربرد زبان و اصول و قواعد آن
8- «کلمه» چه موقع می‌تواند معنی و مفهوم خود را القا کند؟ زمانی که درست و در جای خود به کار رود.
9- مسئله‌ی مترادفات در کدام حوزه‌ی نقد قرار می‌گیرد؟ نقد لغوی
10- «بحث در چگونگی کاربرد فنون بلاغی در شعر و نثر و ارزش اعتبار آن» چه نوع نقدی است؟ نقد فنی
11- (نقد فنی) را در چه کسانی پایه ریزی کردند؟ ارسطو و اریستاک
12- مهم‌ترین نوع نقد در ادب عربی و فارس، چه نقدی است؟ نقد فنی
13- در ادب فارسی قدیم چه کسانی به بحث در اصول و قواعد نقد فنی پرداخته‌اند؟ رشیدالدین وطواط و شمی قیس رازی
14- چه‌چیزی موسیقی‌درکلام‌را به‌وجودمی‌آورد؟کمیّت‌و ریتم، هماهنگی حروف
15- «ارتفاع»به‌چه‌معناست؟ عبارت است از واحدهای متقارن و متکرّر یک وزن
16- چه کسی (نقد فنی) را در روم باستان بنیان نهاد؟ هوراس
17- «بررسی کامل بلاغت، اعم از معانی، بیان و بدیع» در حوزه‌ی کدام نوع نقد است؟نقد فنی
18- چه کسانی در ادب عرب به بحث اصول و قواعد نقد فنی پرداختند؟ قدامّه بن جعفر، ابو هلال عسکری و عبدالقادر جرجانی

درس یازدهم
تعارف و انواع نقد 2
دانستنی‌های مربوط به درس
1- «نقد زیبایی شناسی» چه نوع نقدی است؟ بررسی جوهر هنر دور از محتوای خاص آن است.
2- ریشه‌ی «نقد زیبایی شناسی» را در اروپا، در آثار چه کسانی می‌توان یافت؟ کالریج و ادگار آلن‌پو
3- عبارت «انشای آثار ادبی در حکم بنایی است که معمار می‌سازد و آن‌چه اهمیت دارد، هماهنگی و توازن است» از کیست؟ ادگار آلن‌پو
4- مکتب ادبی «پارناس» در کجا به وجود آمد؟ فرانسه
5- اصطلاح «هنر برای هنر» را نخستین بار چه کسی اعلام کرد؟ ویکتور هوگو
6- از بزرگ‌ترین نمایندگان مکتب هنر پارناس- چه کسی را می‌توان نام برد؟ لوکنت دولیل
7- نقد کدام شاعران در قرن بیستم تا حدی با نقد زیبایی شناسی هم ریشه است؟ ریجاردز عزرا پوند وتی اس الیوت
8- اصول نظریه‌ی ریچاردز مبتنی بر چیست؟ توجه منتقد به دلالت الفاظ و اوزان شعر و استعارات و لحن کلام
9- از قدیم‌ترین شیوه های نقد، کدام است؟ نقد اخلاقی
10- نظر (ارسطو) راجع به شعر چیست؟ حدف شعر، خاصه تراژدی باید تصفیه یا تزکیه‌ی نفس باشد.
11- اهل کلیسا در قرون وسطی، شعر را چه می‌نامیدند؟ غذای شیطان
12- عبارت «هدف یک اثر ادبی این است که به آدمی عشق به تقوا و وحشت از نابکاری را القا کند» از کیست؟ دیدرو
13- «نقد اجتماعی» چیست؟ نشان دادن ارتباط ادبیات با جامعه تأثیر جامعه در ادبیات
14- کدام منتقد ادبیات را محصول «رمان، محیط اجتماعی و نژاد می‌داند»؟ هیپولیت تن
15- عبارت «هنر جهان پسند همواره ملاک ثابت و معتبری با خویشتن دارد و آن ملاک، معرفت دینی و روحانی است.» درباره ی کدام نوع نقد است؟ نقد اخلاقی
16- «هوراس» ارزش شعر را در چه می‌داند؟ در سودمندی وز یبایی ان
17- از میان تجدد خواهان و مشروحه خواهان که برای شعر، شرایط اخلاقی قابل بودند، چه کسانی را می‌توان نام برد؟ آخوندزاده، میرزا آقاخان کرمانی و ادیب الممالک فراهانی
18- در میان اثار شاعران و نویسندگان ایران، آن چه متعلق به جنبه‌های اجتماعی است، چگونه بیان شده است؟ یا رنگ دینی و اخلاقی دارد و یا انگیزه‌ی ملی و میهنی
19- «نقد روان‌شناسی» به چه معناست؟ بیان جریان باطنی و احوال درونی شاعر یا نویسنده

درس دوازدهم
تحلیل آثار مهم نظم و نثر
دانستنی‌های مربوط به درس
1- کدام کتاب، شاهکار آثار حماسی ملی ایران، است؟ شاهنامه‌ی فردوسی
2- شاهنامه‌ی فردوسی به کدام سبک سروده شده است؟ سبک خراسانی
3- شاهنامه‌ی فردوسی چند دوره را شامل می‌شود؟ سه دوره
4- از عهد کیومرث تا ظهور فریدون مربوط به کدام دوره است؟ دوره‌ی اساطیری
5- دوره‌ی پهلوانی حماسی از زمانی کدام پادشاه شروع می‌شود؟ فریدون
6- کشف آتش و جدا کردن آهن از سنگ در کدام دوره صورت می‌گیرد؟ دوره‌ی اساطیری
7- ظهور زرتشت پیغمبر در زمان کدام پادشاه است؟ گشتاسب
8- کدام کتاب در درجه‌ی اول مأخذ تدوین شاهنامه بوده است؟ شاهنامه‌ی منثور ابومنصوری
9- شاهنامه‌ی فردوسی چند بیت دارد؟ شصت هزار
10- نظم «شاهنامه» چند سال طول کشید؟ سی و پنج یا چهل سال
11- «ضحاک» در پایان کدام دوره به حکومت می‌رسد؟ عهد اساطیری
12- نام برادر رستم که او را از بین می‌برد، کیست؟ شغاد
13- «جمله‌ی اسکندر مقدونی به ایران در زمان کدام پادشاه است؟ دارا
14- هدف فردوسی از تدوین شاهنامه گذشته از احیای زبان فارسی، چه بوده است؟ تقویت روحیه‌ی مبارزه‌جویی با بیگانگان و بیگانه پرستان
15- «خیام» در چه قرنی زیسته است؟ اواخر قرن پنجم و اوایل قرن ششم
16- «رباعیات خیام» را چه کسی به زبان انگلیسی ترجمه کرده است؟ فیتز جرالد
17- «شیوه‌ی عراقی» را چه کسی در قالب مثنوی و داستان در ادب فارسی وارد کرد؟ نظامی گنجه‌ای
18- مهمترین اثر «نظامی گنجوی» کدام کتاب است؟ خسرو و شیرین
19- قدیمی‌ترین کسی که از «خیام» به عنوان شاعر یاد کرده است، کیست؟ شهروزی در اواخر قرن ششم
20- موضوع کتاب «هفت پیکر» چیست؟ داستان شادخواری‌ها و کامروایی‌های بهرام گور

درس سیزدهم
تحلیل آثار مهم 2
دانستنی‌های مربوط به درس
1- «مثنوی معنوی» چند بیت و چند دفتر است؟ بیست و شش هزار بیت در شش دفتر
2- چه کسی از مولوی خواست که به شیوه‌ی سنایی و عطار، مثنوی‌ای به نظم درآورد؟ حسام‌الدین چلبی
3- چه نامی بر مثنوی نهاده‌اند؟ قرآن عجم
4- مبنای کتاب مثنوی بر چیست؟ حکایت و تمثیل
5- «نی» در مثنوی مولوی به چه معناست؟ روح سرگشته‌ی انسان که از اصل خود دور مانده است.
6- چرا مثنوی را (قرآن عجم) نامیده‌اند؟ چون نزدیک 745 حدیث نبوی تفسیر شده و 528 آیه، در کتاب آمده است.
7- «حافظ» در چه قرنی زیسته است؟ قرن هشتم
8- حافظ لقب «محتسب» را به کدام حاکم شیراز داده است؟ محمد مبارز‌الدین
9- زمان کدام حاکم، دوره‌ی تکفیر حافظ» است؟ شاه شجاع
10- از لحاظ تقسیمات کلی سبک شعر حافظ، چه سبکی است؟ سبک عراقی
11- کدام آرایه‌های معنوی، بیشتر در شعر حافظ دیده می‌شود؟ ایجاز و ایهام
12- نماینده‌ی واقعی شعر دوره‌ی صفویه و سبک هندی کیست؟ صائب تبریزی
13- «قالب» بیشترین اشعار صائب تبریزی چیست؟ غزل
14- از لحاظ فکر و مضون، صائب چه مضامینی را بیشتر از دیگر شاعران هم دوره‌ی خود دارد؟ حکمت و عرفان
15- برای آزادگی و ستایش آزادی که حافظ در شعر خود دارد، به او چه لقبی داده‌اند؟ رند
16- سبک خاص شعر حافظ، چه سبکی است؟ سبک والا
17- انقلابی که در روح (مولوی) به وجود آمد، از برخورد با چه کسی بود؟ شمس تبریزی
18- حکایت‌های «مثنوی معنوی» به چه شیوه‌ای است؟ داستان در داستان
19- «ناله‌ی نی» در مثنوی به چه مفهومی است؟ روحی سرگردان و جویای اصل
20- «زبان و بیان مولوی» در مثنوی چگونه است؟ زبان ادیبانه را به کار نمی‌گیرد و از آن دوری می‌گزیند.

درس چهاردهم
تحلیل آثار مهم- نثر
دانستنی‌های مربوط به درس
1- بهترین نمونه‌های نثر فارسی، کدام کتاب‌ها هستند؟ تاریخ بیهقی، قابوس نامه و گلستان سعدی
2- کدام کتاب شاهکار نثر مرسل است؟ تاریخ بیهقی
3- نام دیگر «تاریخ بیهقی» چیست؟ تاریخ مسعودی
4- اهمیت تاریخ بیهقی در چیست؟ تاریخ‌نویسی و هنر نویسندگی
5- چرا کتاب بیقهی از نظر فن تاریخ‌نگاری اهمیت زیاد دارد؟ مورخ سعی کرده است حقایق تاریخی را با دروغ‌گویی‌های بی‌مورد در نیامیزد.
6- برای پرهیز از تعارفات و دروغ‌گویی‌های بی‌مورد بیهقی از چه عواملی استفاده می‌کند؟ از یک طرف مشاهدات خود را بیان می‌کند و از سویی دیگر بر افراد قابل اعتماد تکیه می‌کند.
7- «ایجاز» به چه معناست؟ گرفتن بیشترین معنی از کمترین واژه
8- کتاب «قابوس‌نامه» در چه قرنی نوشته شده است؟ از آثار منثور اواخر قرن پنجم است.
9- نویسنده‌ی «قابوس‌نامه»کیست؟عنصرالمعالی‌کی‌کاووس بن قابوس و شمگیر
10- نام اصلی کتاب «قابوس‌نامه» چیست؟ نصیحت‌نامه
11- نثر کتاب «قابوس‌نامه» چه نوع نثری است؟ نثری است ساده و روان که لغات عربی در آن اندک است.
12- «گلستان» در چه سالی نوشته شده است؟ ششصد و پنجاه و شش
13- «گلستان» چند باب دارد؟ هشت
14- نثر سعدی در گلستان چگونه است؟ ترکیبی است نو میان نثر مصنوع و نثر مرسل و پیوندی زیبا میان آن دو سبک
15- اهمیت کتاب «گلستان» گذشته از محتوای آن، در چیست؟ هنر نویسندگی سعدی
16- هم نقشی از خود به یادگار گذارد و هم خلق را نصیحتی کند.
17- منظور بیهقی از (پدریان و پسریان) چه کسانی است؟ پدریان: طرفداران امیرمحمد و پسریان طرفداران سلطان مسعود هستند.
18- محل شکست سلطان مسعود کجا بود؟ دندانقان