درس پانزدهم جلوه های هنر در اصفهان

درس پانزدهم

جلوه های هنر در اصفهان

نوع ادبی:غنایی

سبک: نثر معاصر

قالب: سفرنامه

محتوا: توصیف اصفهان

نویسنده: دکتر محمد علی اسلامی ندوشن

درآمد :

درس پانزدهم

جلوه های هنر در اصفهان

نوع ادبی:غنایی

سبک: نثر معاصر

قالب: سفرنامه

محتوا: توصیف اصفهان

نویسنده: دکتر محمد علی اسلامی ندوشن

درآمد :

 این درس که بخشی از کتاب صفر سیمرغ است، حاصل دیدار نویسنده از مسجد شیخ لطف الله در اصفهان است، نویسنده هنر معماری و کاشی کاری این بنا را با معرفت و خداشناسی گره زده و با نثر  زیبایی خود توصیفی  لذت بخش آفریده است.

این درس ما را با نثر دکتر اسلامی ندوشن ، مسجد شیخ لطف الله و جلوه های هنر معماری در ایران آشنا می کند . دکتر اسلامی ندوشن ( متولد 1304) از نویسیندگان برجسته ی معاصر است که آثار تحقیقی ، ترجمه و سفرنامه ها و نوشته های زیادی از وی برجاست . از آثار اوست: ایران را از یاد نبریم، فرهنگ و شبه فرهنگ ، جام جهان بین، آواها و ایماها و آزادی مجسمه ، نوشته های بی سرنوشت و....

شرح مفاهیم درس:

دمدمه های اردیبهشت...... از خواب بیدار می شود.

 در زمستان، اصفهان همچون شاهزاده ی افسون شده ی افسانه است که نمی تواند جلوه های زیبای خود را به نمایش بگذارد اما در اوایل اردیبهشت گویی او را از این طلسم رهایی بخشیده اند و این شهر زیبا  آرام آرام از خواب زمستانی بیدار می شود.

 دمدمه: در اینجا به معنی نزدیک، حدود، حوالی، در اصل به معنی با خشم سخن گفتن و آواز دادن است، افسون شده : طلسم شده ، جادو شده .

 طلسم: اصلاً یونانی است به معنی نقشها و دعاهایی که به وسیله آن کاری خارق عادت انجام دهند.

طلسم کسی را شکستن: مشکل کسی را که دیگران از حل آن عاجزند بر طرف کردن.

آرایه ها : تشبیه : اصفهان به شاهزاده ی افسون شده       کنایه : طلسمش را شکسته اند.

تلمیح: اشاره دارد به داستانهای کهن  که دشمنان ، شاهزاده ای را افسون می کردند تا ناتوان شود و قهرمانان این گونه داستانها طلسم این شاهزاده را می شکنند و او را نجات می دهند.

شکوفه های به و بادام، رویاهای ... زلف های خود را بر او افشانده است.

با آمدن بهار شکوفه های به و بادام و درختان سر سبز بید مجنون بر زیبایی شهر اصفهان افزوده است.

رؤیای پرپر شده: رریای ناتمام، رویایی که پیش از تمام شدنش فرد از خواب بیدار شود.

آرایه ها: تشبیه: 1- شکوفه های به و بادام به رؤیای پرپر شده، 2- بید مجنون به معشوقه ای با زلف های زیبا تشبیه شده است.

آرایه ی تشخیص: مرجع ضمیر «او» اصفهان است. بنابراین ویژگی های رؤیا دیدن و داشتن معشوقه ای زیبا که زلف های خود را بر او بیفشاند خصلت های انسانی است که به اصفهان نسبت داده شده است.

اما بهار جاویدان، در این ... بهار منجمد و رمز آلود

گویی هر کاشی، با نقش های زیبا و رنگارنگ خود بهاری است جامد اما جاویدان و پایدار.

گویی کالبد بنا، مینایی است ... در حبس کرده اند.

گویی ساختمان مسجد شیخ لطف الله شیشه ای است که روح فرهنگ و تمدن ایران را در آن بنا نهاده اند تا جاودان بماند. نگهداری از مسجد شیخ لطف الله پاسداری از فرهنگ و تمدن ایران است زیرا این مسجد تبلور روح هنرمندانه ی ایرانی است.

کالبد: بدن، قالب، در این جا منظور ساختمان مسجد شیخ لطف الله است.

مینا: آبگینه، شیشه

آرایه ی تلمیح: این عبارت اشاره دارد به داستان های کهن که روح شاهان و بزرگان را در شیشه ای حبس می کردند تا از مرگ در امان باشند. معتقد بودند تا این شیشه ( شیشه ی عمر) نشکسته است شخص زنده می ماند.

ترکیب ریاضی وار، مجرد، پر از کنایه و ...

گویی نقش ها و رنگ های مسجد لطف الله، متعلق به عالمی ماورای این عالم هستند.

ریاضی وار: منظم

مجرد: غیر مادی، امری که روحانی محض باشد. آن چه منزه از ماده باشد مانند عقل و روح.

در آن همه چیز به نقش ترجمه شده است.

ترجمه: بیان.

 سازندگان بنا همه ی  سخنان و اعتقادات و آرزوهای خود را با نقش و رنگ بیان کرده اند نه با کلمات .

جهانی شبیه به بهشت ... و لانه ای برای نامحدود جسته شود.

سازندگان مسجد شیخ لطف الله خواسته اند با به کار گرفتن نقش ها و رنگ ها، بهشت و عالم معنا  را در چشم و ذهن مؤمنان تداعی نمایند.

نا پیدا کران: بی نهایت، منظور بهشت بی کران الهی است.

محدود: ساختمان مسجد           نا محدود: عالم بیکران ایمان و معنویت

آرایه ها: تضاد.

متناقض نما: لانه ای برای نامحدود جسته شود. به مفهوم کوچکی و حقارتی که در واژهی لانه هست توجه کنید.

در قعر ضمیر سازندگان بنا می بایست به نحو ناآگاه آسمان به زمین پیوند بخورد.

هدف باطنی سازندگان بنا این است که به نحوی نامحسوس، مفاهیم آسمانی و عالی معنوی و دینی در نقش ها و رنگ های کاشی کاریهای  مسجد تداعی شود.

مسجد شیخ لطف الله، از لحاظ تطابق معماری با موضوع، شاهکاری است.

اشاره است به اینکه مسجد شیخ لطف الله بیشتر به زن های حرم شاهی اختصاص داشته است.

و همان کنایه ی مینو را در خود می نماید.

این ها نیز نشانه هایی از بهشت هستند.

مینو: بهشت

این رنگ ]مایه های کبود و آبی و لاجوردی و سبز و فیروزه ای که رنگ اصلی زمینه ها را در کاشی ها تشکیل می دهند[ در مسجد شیخ لطف الله ... و روح بنا بیشتر سازگاری دارد.

رنگ شیر قهوه ای: رنگ کرم              شوخ تر: شادتر، لطیف تر

جوان تر: بیشتر مورد پسند جوان ها است

زمینی تر: آنچه جنبه ی معنوی و آسمانی کمتری داشته باشد، زمینی یعنی دنیایی، مادی.

هم زلف و سر انگشت و ... هم عجز درون نیازمند.

سازندگان بنا عشق ها و نیازهای مادی  و معنوی بشر را در ساختمان مسجد پیوند داده اند. دنیا و آخرت را مورد توجه قرار داده اند.

در عصر صفوی تنها ... و رازهای مگو باشد.

ترکیب مجرد: نقش های آسمانی، نقش هایی که مانند آنها را در طبیعت این عالم نمخی توان یافت.

امیال فرو کوفته: تمایلات و نیازهای برآورده نشده         رازهای مگو: رازهای نگفتنی

نکته ی دستوری

گاهی فعل امر یا نهی در جمله به جای صفت به کار می رود: ماشین برو، دست بزن، فیلم بزن بزن، رازهای مگو.

خودآزمایی درس پانزدهم:

1.      اصفهان

2.      چون این نقش ها جاودانه و ابدی است.

3. این عبارت اشاره دارد به داستان های کهن که روح شاهان و بزرگان را در شیشه ای حبس می کردند تا از مرگ در امان باشند. معتقد بودند تا این شیشه ( شیشه ی عمر) نشکسته است شخص زنده می ماند.

4. آزادگی و راست قامت بودن

5. طاووس و مار و سرو

6. اسلیم / سلیح و مزیح